وضعیت اپیدمی در ایران اکنون اینگونه است؛ پشت سر گذاشتن 5 پیک متوالی با هزاران کشته، ابتلای میلیون‌ها نفر به بیماری، ورود میلیون‌ها دوز واکسن از نیمه دوم مرداد ماه و شدت گرفتن واکسیناسیون از نیمه دوم شهریور ماه که در نهایت ایران را در جایگاه امنی از نظر واکسیناسیون در دنیا قرار داد. تاکنون از 175 میلیون دوز واکسن (156 میلیون واکسن وارداتی و 19 میلیون واکسن تولید داخل) حدود 60 میلیون نفر دوز اول، 52 میلیون نفر دوز دوم و 6 میلیون نفر نیز دوز سوم را دریافت کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به 120 میلیون دوز نزدیک شده است. این یعنی به‌منظور ایمنی جمعی و تزریق دوز سوم حداقل 63 میلیون دوز واکسن مورد نیاز است که البته حدود 45 میلیون دوز واکسن مازاد در انبارهای وزارت بهداشت موجود است. گرچه سهم واکسن سینوفارم از سبد واکسیناسیون 80 درصد است اما تنوعی از واکسن‌های آسترازنکا، اسپوتنیک، بهارات، برکت، پاستوکووک و اسپایکوژن برای تزریق به 8 تا 10 میلیون افراد واکسینه نشده، دوز دومی‌ها و تزریق دوز بوستر در کشور موجود است. سجاد اسماعیلی مشاور رئیس سازمان غذا و دارو به «ایران» می‌گوید: «با توجه به گردش سویه امیکرون در دنیا تأمین واکسن‌های مایحتاج مردم چه از راه واردات و چه پیش خرید و حمایت از تولید کننده‌های داخلی جزو سیاست‌های اصلی ستاد ملی مقابله با کرونا است.» در این میان البته متخصصان حوزه اپیدمیولوژی می‌گویند قطعاً این اعداد و ارقام با وجود وضعیت مناسب در تزریق دوز اول (طبق آخرین آمار رسمی وزارت بهداشت 60 درصد ایرانی‌ها واکسینه کامل و 70 درصد نیز دوز اول را دریافت کرده‌اند و 6.1 درصد نیز دوز سوم را تزریق کرده اند؛ درصد واکسیناسیون بر اساس جمعیت 85 میلیونی محاسبه شده است.) عامل ایجاد ایمنی در جامعه نیست؛ چرا که واکسن‌ها می‌توانند در تزریق نوبت اول حدود ۵۰ درصد ایمنی ایجاد کنند. در همین حال مقامات رسمی کشور و مسئولان بهداشتی با توجه به چرخش سویه امیکرون و رشد تصاعدی مبتلایان به این واریانت نوظهور بر لزوم تزریق دوز‌های تقویتی یا مکمل تأکید می‌کنند. گرچه که طبق مطالعه انجام شده؛ بسیاری از ایرانی‌ها هنوز برای تزریق دوز بوستر توجیه نشده‌اند و با وجود آنکه این روزها مراجعات آنها برای تزریق دوز سوم در مراکز واکسیناسیون افزایش یافته و دوباره این مراکز شلوغ شده‌اند اما هنوز با عدد مطلوب فاصله قابل توجهی داریم این در حالی است که سبد واکسیناسیون کشور پر است و مشکلی بابت دسترسی به انواع واکسن‌های تزریقی وجود ندارد.
با تزریق دوز بوستر سیستم دفاعی بدن سریع ویروس را شناسایی می‌کند
 این روزها یکی از پرتکرارترین پرسش‌های مردم این است؛ آیا حقیقت دارد که دوزهای تقویت کننده واکسن کووید19 را باید دریافت کنیم؟ مطالعات نشان می‌دهد؛محافظت بدن در برابر ویروس کرونا و توانایی پیشگیری از ابتلا به انواع عفونت در طول زمان و به‌دلیل تغییر سویه‌های ویروس پس از واکسیناسیون در برابر کووید19 بویژه در افراد 65 سال به بالا کاهش پیدا می‌کند.
 ظهور سویه اخیر امیکرون بر اهمیت واکسیناسیون، دوزهای تقویتی و تلاش‌های برای پیشگیری از محافطت در برابر کووید19 تأکید می‌کند. مقامات بهداشتی جهان که نسبت به شناسایی نوع جدید ویروس کرونا هشدار می‌دهند از همه افرادی که واجد شرایط دریافت واکسن‌های تقویتی هستند؛ تزریق دوزهای تقویت کننده به‌عنوان راهی برای تقویت سیستم دفاعی بدن در برابر عفونت کرونا ویروس را به همه توصیه می‌کنند. در حالی‌که هنوز چیزی‌های زیادی در مورد امیکرون ناشناخته است اغلب متخصصان می‌گویند؛ تزریق یک دوز تقویتی احتمال محافظت از سیستم دفاعی بدن را افزایش می‌دهد. این نوع سویه بیش از 50 جهش ژنتیکی داشته که بیش از 30 مورد آن روی پروتئین اسپایک ویروس است، پروتئینی که هدف اصلی آن واکسن‌های فعلی کووید19 است. یعنی این تغییرات به ویروس کمک می‌کند تا برخی آنتی بادی‌های واکسن را کنار بزند. دوزهای تقویتی آنتی بادی‌های خنثی کننده بیشتری را برای مبارزه با ویروس در بدن ما فراهم می‌کند. نمونه‌های خونی که از افراد یک ماه پس از دریافت دوز تقویتی به‌دست است آمده سطح قابل توجهی از آنتی بادی‌های خنثی کننده را در برابر واریانت امیکرون نشان می‌دهد. اگرچه هیچ واکسن یا دوز تقویتی صددرصد ازعفونت با ویروس محافظت نمی‌کند اما اگر عفونت وارد بدن شود سیستم ایمنی برای پاکسازی ویروس به کار خود ادامه می‌دهد به همین دلیل است که احتمال ابتلای افراد واکسینه شده کامل (تزریق سه دوز) به بیماری شدید یا بستری شدن در بیمارستان کمتر است.
آیا دوزهای تقویتی به‌طور خاص واریانت امیکرون را هدف قرار می‌دهند؟ اینکه بگوییم یک واکسن تقویتی برای نوع خاصی از سویه‌ها اثر بخشی دارد هنوز زود است. گزارش‌های اولیه نشان می‌دهد؛ امیکرون بسرعت در حال گسترش است اما باعث بیماری کمتری می‌شود اما این فقط یک تصویر چند هفته‌ای از عملکرد این واریانت است احتمالاً سه تا چهار ماه طول می‌کشد تا بتوان برای تعیین وضعیت این سویه اظهار نظر دقیقی کرد بنابراین بهترین استراتژی تزریق دوز تقویت کننده در دسترس است. یک مطالعه دیگر نشان می‌دهد احتمال ابتلای مجدد با امیکرون بیش از دو برابر انواع سویه‌های دیگر ویروس است. چه مدت طول می‌کشد تا اثر دوز تقویتی در بدن آغاز شود؟ در حالی که سیستم ایمنی بدن حدود یک هفته تا 10 روز طول می‌کشد تا به اولین سری از واکسن‌ها پاسخ قوی دهد اما در دوزهای تقویتی واکسن‌ها در عرض چند روز شروع به اثر بخشی می‌کنند. یعنی اگر در معرض ویروس کرونا قرار بگیرید سیستم ایمنی یک فرد کاملاً واکسینه شده از همان لحظه برای شناسایی ویروس آماده می‌شود. سیستم دفاعی بدن قبلاً با تزریق دوز اول و دوم برای مبارزه با ویروس آموزش دیده با تزریق دوز بوستر، واکنش بسیار سریع تری را ایجاد می‌کند. یعنی پس از تزریق دوز بوستر سیستم ایمنی بدن برای ساخت قوی‌ترین تیم محافظتی در 10 تا 14 روز آینده ادامه می‌دهد بنابراین محققان توصیه می‌کنند؛ هرچه زودتر واکسن بوستر خود را دریافت کنید.
آیا می‌توانم واکسن‌های کووید را به شکل ترکیبی استفاده کنم؟ بله. سازمان غذا و دارو اخیراً راهبرد تقویت کننده ترکیب و تطبیق را مجاز کرده است بر اساس یک مطالعه جدید و بزرگ که در این ماه در مجله منتشر شد نشان داد بسیاری از ترکیب واکسن‌ها احتمالاً محافظت قوی تری ایجاد می‌کنند. (منبع ترجمه: نیویورک تایمز)
تقریباً 40 میلیون واکسن دپو داریم
کارشناسان حوزه سلامت هشدار می‌دهند کسانی که هنوز دوز دوم واکسن کرونا را دریافت نکرده‌اند باید آنها را هم به‌عنوان افراد واکسینه نشده تلقی کنیم. حمید سوری اپیدمیولوژیست درباره لزوم تزریق دوز بوستر و اهتمام جدی وزارت بهداشت جهت تزریق دوزهای دوم و سوم واکسن کرونا به «ایران» می‌گوید: پرسش اصلی این است آیا تزریق دوز سوم واکسن لازم است یا نه؟ ما باید مطالعات بومی را افزایش دهیم چرا که به دوتا مستند نیاز داریم. یکی انجام مطالعاتی است که نشان دهد سطح ایمنی مردم با توجه به تزریق واکسن‌های مختلف در کشور چقدر است؟ پاسخ این سؤال کمک می‌کند بدانیم چه گروه‌هایی نیاز به دوز سوم دارند و چه گروه‌هایی نیاز ندارند.این اطلاعات را باید شفاف در اختیار مردم بگذاریم تا اثر بخشی کلام بیشتر شود.
 سوری در ادامه می‌افزاید: دومین نکته گروه‌هایی‌اند که واکسن نمی‌زنند اینها در یک قالب قرار نمی‌گیرند. معمولاً سه دسته اند؛ دسته اول کسانی‌اند که ذاتاً با واکسیناسیون مخالف‌اند. اینها گروه اقلیت‌اند و تعدادشان نادر است گروه دوم؛ کسانی‌اند که نیاز به اطلاعات و شفافیت نسبت به اثر بخشی و عوارض واکسن‌ها دارند بنابراین، این اطلاعات را باید در اختیار مردم بگذاریم اگر هم اطلاعات مستقیم نمی‌دهیم لاقل اطلاعات را در اختیار محققین بگذاریم تا تحلیل کنند و زبان گویایی برای حمایت از سیاست‌های وزارت بهداشت یا ستاد ملی کرونا باشند. گروه سوم نیز کسانی‌اند که دچار کمبود اطلاعات هستند یا اینکه تحت تأثیر عوامل جانبی و اینفودمیک قرار دارند. نیاز است این گروه‌ها آموزش ببینند. البته در بین اینها بیشتر کسانی قرار می‌گیرند که دسترسی به امکانات واکسیناسیون برای‌شان مشکل است یعنی یا در دوردست‌ها زندگی می‌کنند یا نمی‌توانند به مراکز مراجعه کنند یعنی با‌وجود اینکه تعداد مراکز واکسیناسیون افزایش پیدا کرده اما ما نیاز به گروه‌های سیار داریم چرا که جمعیت در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی پراکنده است.
 این استاد دانشگاه درباره آسیب شناسی چرایی عدم تزریق واکسن و اقناع مردم نیز می‌گوید: حدود یک و نیم ماه پیش مطالعه‌ای را در خصوص علل و عوامل اجتناب از واکسیناسیون انجام دادیم. گرچه که این تحقیق به شکل اینترنتی بود و طبیعتاً خطاهای خاص خودش را داشت با وجود این آنچه بدان دست یافتیم؛ عدم شفاف‌سازی اطلاعات مربوط به واکسن، عوارض آن، عدم دسترسی مکانی به واکسن و ابهام در پاسخ به پرسشگری‌ها بود. مردم انتظار داشتند با پنج دقیقه پیاده روی به مرکز واکسن برسند. به‌طور کلی در استان‌هایی همچون قم که آمار واکسیناسیون‌شان پایین بود بسیاری از افراد با شفاف‌سازی و پاسخ به سؤالات‌شان نسبت به تزریق واکسن تشویق شدند.
سوری درباره ضرورت مطالبه‌گری از وزارت بهداشت به منظور واردات واکسن کافی از منابع مناسب در روزهای آینده نیز عنوان می‌کند: بیش از 150 میلیون واکسن وارداتی تحویل وزارت بهداشت شده که حدود 40 میلیون آن هنوز تزریق نشده است بنابراین وجود ذخیره کافی واکسن این شائبه را ایجاد می‌کند که احتمالاً تاریخ انقضای واکسن‌ها به سر می‌رسد و وزارت بهداشت برای اینکه ضرر اقتصادی وارد نشود در صدد است این واکسن‌ها را به مردم تزریق کند باید این شائبه‌ها برطرف شود. از طرفی پاسخگویی به سؤالات مردم و تعامل مسئولان و متولیان امر با پژوهشگران مستقل موجب می‌شود مردم یک همصدایی را در رسانه‌ها بشنوند. بحث‌هایی که محل اختلاف است یا بعضاً همپوشانی در بین مسئولان نیست مثل واکسیناسیون کودکان، باید مسئولان با حضور افراد علمی به سؤال‌ها پاسخ دهند. نکته دیگر ما نیاز به یک اجماع نظر برای تصمیمات در سطح کشور داریم این اجماع نظر لزوماً و صرفاً در دایره محدود مدیریتی نیست وقتی تصمیم‌گیری را در محدوده مدیریت می‌بینیم و یک دیواری بین خودمان با پژوهشگران می‌کشیم آن وقت در جامعه سردگمی ایجاد شود.
او با بیان اینکه تعداد واکسن‌هایی که در اختیار وزارت بهداشت است فعلاً کافی است، می‌افزاید: در شرایط فعلی هزینه بیشتر برای تأمین واکسن باعث ضرر اقتصادی می‌شود واکسن‌ها طول دوره مصرف محدودی دارند و از همه مهم‌تر تاریخ مصرف‌شان می‌گذرد برای مثال واکسن آسترازنکا که از سبد کوواکس خریداری کردیم هنوز نزدیک دو میلیون دوز ذخیره داریم و فعلاً اولویت‌مان باید مدیریت خرید واکسن در چهارچوب مشخص علمی باشد.یعنی تعداد واکسن‌هایی را که نیاز داریم باید با توجه به سطح ایمنی جامعه و تغییر ماهیت ویروس و متناسب با آن وارد کنیم.
 به اعتقاد سوری؛ به‌دلیل تغییر ماهیت ویروس کرونا برای پیش خرید طولانی مدت واکسن‌ها نیاز به برآوردهای علمی دقیق تری داریم. در حال حاضر تعداد واکسن‌های موجود با تعداد افراد متقاضی واکسن همخوانی ندارد، نیاز است به اقناع‌سازی جامعه بپردازیم که البته مکانیزم‌های ویژه دارد که اشاره شد. مردم دنبال پاسخ سؤالات‌شان هستند که مسئولان عوارض و اثر بخشی واکسن‌ها را بدانند. کمیته علمی کرونا باید با پشتوانه شبکه‌های علمی و تحقیقاتی کشور تصمیم‌سازی کند و آنها را برای تصمیم‌گیری و اجرا در اختیار ستاد ملی کرونا قرار دهد. پژوهش‌ها باید به کمیته علمی بیاید،آنجا پالایش شوند و سپس مبنای تصمیم‌سازی قرار بگیرند.
تولید واکسن داخلی یک ارزش افزوده است
داریوش چیوایی، کارشناس اقتصاد سلامت در پاسخ به اینکه به‌دلیل تاریخ انقضای واکسن‌ها و ظهور سویه‌های جدید مدیریت خرید واکسن چه چهارچوبی در کشور دارد؟ به «ایران» می‌گوید: دوزهای تزریقی واکسن‌های کرونا برای هر ایرانی تأمین شده است. با توجه به اینکه واکسیناسیون کادر درمان زودتر از واکسیناسیون عمومی شروع شد دوز بوستر کادر درمان هم زدوتر انجام شد و حتی صحبت از تزریق دوز چهارم هم برای کادر درمان شده است البته هنوز تأیید علمی نداریم اما می‌توان پیش‌بینی کرد که ما نیاز به دوزهای بعدی خواهیم داشت.
 چیوایی با تأکید بر اینکه کار حاکمیت در تأمین واکسن عاقلانه بوده است؛ می‌افزاید: بخش مهم دلیل فروکش کردن موج اخیر، واردات واکسن بود البته ماهیت اپیدمی مواجه شدن با آن و فراز و فرودهایش است. اینکه بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد با توجه به ظهور سویه‌های کرونا لازم است به سکوئنسینگ و توالی‌یابی ژنوم ویروس توجه داشته باشیم و متناسب با آن بحث تولید داخل واکسن باید جدی گرفته شود. بنابراین کاری که باید اتفاق بیفتد حمایت از تولید داخل و تأمین مالی آن است تا علاوه بر صادرات واکسن‌های ایرانی به کشورهای همسایه ظرفیت پیش خرید واکسن‌های تولید داخل از سوی وزارت بهداشت نیز وجود داشته باشد. اینکه رقم پرداخت شده به شرکت‌های تولید داخل به منظور تولید واکسن در عمل تأمین شده یا خیر و نیز ابهامات تولید واکسن اسپوتنیک در ایران به کجا رسید باید با شفافیت به افکار عمومی پاسخ داده شود.
این کارشناس اقتصاد سلامت در ادامه تأکید می‌کند: حمایت حاکمیت به‌صورت پیش خرید واکسن‌های تولید داخل و کمک برای فروش به منطقه و همسایه در گام‌های بعدی است هر چند ارزش اقتصادی تولید واکسن مطرح است اما مهم‌تر از آن بحث راهبردی است که در ابعاد بزرگ قابلیت و توانمندی به‌دست آوردیم.
او در ادامه می‌گوید: در بحث آینده پژوهی گفته می‌شود دهه آینده، دهه ریسک فاکتورهای زیستی است و همچنین باید شیوع سویه‌های مختلف ویروس را هم در نظر بگیریم یعنی تولید واکسن در حوزه پدافند زیستی یک ارزش افزوده جدی است و نمی‌توان برآورد پولی کرد که چقدر می‌ارزد. طبیعتاً ما در نظام سلامت دغدغه حفظ سلامت مردم را داریم و با توجه به عینیت بخشیدن به این مقوله باید پیش خرید کردن واکسن از تولیدات داخل و خارجی را در حد نیاز تأمین کنیم. البته حمایت صرفاً به معنای تأمین مالی نیست بلکه به همان نسبت حل مشکل فناورانه، حل مشکل بازار و هر آنچه می‌تواند حاکمیت در برندینگ واکسن‌های داخلی کمک کند مهم است.
چیوایی درپاسخ به اینکه برآورد شما از نیاز کشور به واکسن برای تزریق دوز سوم چیست؟ می‌گوید: درباره دوز بوستر به این جمع‌بندی رسیدند که 80 درصد ایمنی زایی ایجاد می‌کند باید تعداد تزریق دوز اول، دوم یا سوم واکسن را در نظر بگیریم و جمع این اعداد را دپو کنیم تا اطمینان حاصل کنیم به دست ما می‌رسد. آنچه تا الان دپو شده 45 میلیون دوز است که در انبار داریم این موجودی می‌تواند تا حدودی دوز سوم را پشتیبانی کند. البته ما معتقدیم برخی افراد که اقدام به تزریق واکسن نکرده‌اند سؤالات عمیق تری دارند و نیاز به جواب‌های پررنگ‌تری است برنامه پزشک خانواده می‌تواند در اقناع‌سازی این افراد کمک کند.