رییس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت با بیان اینکه اطلاعات ما به طور مشخص نشان می‌دهد موارد تشخیص دیرهنگام سل در همه جای دنیا و همچنین کشور ما افزایش یافته است، گفت: الان توجهات همه دنیا و پزشکان به کرونا معطوف شده است و هر کسی با علائم تنفسی بویژه علائم تنفسی حاد مراجعه کند، اولین تشخیص کووید۱۹ است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. این امر سبب شده توجهات به بیماری سل کاهش یابد.
دکتر محمدمهدی گویا در بخش نخست نشستی خبری که به صورت مجازی به مناسبت روز جهانی مبارزه با سل برگزار شد، گفت: در فاصله ۱۰ ساله تا ۲۰۱۹ دنیا شاهد کاهش چشمگیر موارد ابتلا به بیماری سل و همچنین مرگ ناشی از آن بود. دستاوردهای بزرگی بود و بویژه کشورهایی که با این بیماری مشکلات جدی داشتند توانسته بودند از پس مشکلات برآیند. شاهد بودیم که در زمینه بیماریابی سل، تشخیص و درمان آن موفقیت‌هایی داشتیم و برخی صاحب نظران دنیا بارقه‌های امیدی در مورد حذف بیماری سل تا سال ۲۰۵۰ داشتند. اینها نشان دهنده آن بود که سل تا چه اندازه مورد توجه قرار گرفته است و تا چه اندازه توفیق کنترل آن در دنیا وجود داشته است.
وی افزود: اما بعد از سال ۲۰۱۹ مقداری ورق برگشت و شاهد افزایش ابتلا به سل هستیم و در کنار آن شاهد کاهش تشخیص بیماری هستیم و از طرفی مرگ و میر ناشی از سل هم افزایش یافته است. دانشمندان معتقدند دلیل اصلی این رکود و کاهش تشخیص موارد بیماری به دلیل پاندمی کووید۱۹ است.
او ادامه داد: کرونا از نظر علائم بالینی مشاهبت‌های قابل توجهی با سل دارد. الان توجهات همه دنیا و پزشکان به کرونا معطوف شده است و هر کسی با علائم تنفسی بویژه علائم تنفسی حاد مراجعه کند اولین تشخیص کووید۱۹ است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. این امر سبب شده توجهات به بیماری سل کاهش یابد.
وی افزود: از طرف دیگر مردم هم کمتر به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند زیرا توصیه می‌شود کمتر از خانه خارج شوند و این امر سبب می‌شود کمتر و دیرتر بیماری‌هایشان تشخیص داده شود و اطلاعات ما به طور مشخص نشان می‌دهد موارد تشخیص دیرهنگام سل در همه جای دنیا و همچنین کشور ما افزایش یافته است. تشخیص دیرتر یعنی یک فرد آلوده در حال انتقال بیماری به سایرین است و خودش از این اتفاق خبری ندارد.
گویا ادامه داد: البته این اتفاق محدود به بیماری سل نیست، سایر بیماری‌های دیگر هم که می‌توانستند به موقع تشخیص داده و درمان شوند تحت تاثیر کووید۱۹ قرار گرفتند و همین وضعیت برای عفونت HIV هم وجود دارد و اگر به صورت جدی با این موضوع برخورد نشود ممکن است در آینده شاهد افزایش موارد ابتلا و مرگ ناشی از این گونه بیماری‌ها باشیم.
وی با تاکید بر لزوم سرمایه گذاری جدی بر این موضوع و بیماریابی فعال، اظهار کرد: سرمایه گذاری تنها معنای سرمایه گذاری مالی ندارد و شاید یکی از اهداف ما این بخش باشد، اما از طرفی سرمایه گذاری در تامین نیروی انسانی برای کنترل این بیماری بخصوص در سیستم بهداشتی که بار اصلی موارد تشخیص سرپایی بیماری را به عهده دارد و سرمایه گذاری در روش‌های تشخیصی جدید و درمان جدید بسیار اهمیت دارد. همه موارد سبب می‌شود به نتیجه برسیم. در برنامه کنترل سل کشور تجدیدنظر کنیم و راه‌هایی بیابیم که آسیبی که از کووید۱۹ به سل وارد آمده است تخفیف یابد و در شرایطی قرار بگیریم که این آسیب به حداقل ممکن برسد.
او با اشاره به اینکه با افزایش برنامه بیماریابی فعال موارد شناسایی شده بیماری سل تا سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرده بود، تصریح کرد: اما پس از این تاریخ موارد شناسایی کاهش یافت و حدود ۲۰ درصد کمتر از سال ۲۰۱۹ بیماریابی کردیم. در سال ۱۳۹۹ تعداد ۵۶۶۶ مورد مبتلا به سل گزارش شده در کشور داشتیم که ۱۸ درصد آنها جمعیت غیر ایرانی بودند و ما به آنها هم خدمت دادیم. کماکان استان‌های سیستان و بلوچستان بخصوص شهرستان زابل و استان گلستان رکورددار ابتلا به سل هستند.
وی افزود: با تمهیدات اندیشیده شده در برنامه کنترل سل کشور و بویژه رایگان بودن تشخیص و درمان سل توفیقات خوبی در کنترل بیماری داشتیم. موارد تشخیص داده شده سل در سال ۲۰۱۹ در دنیا ۷.۱ میلیون نفر بودند و در سال ۲۰۲۰ این آمار یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر کاهش یافت. این دلیل آن نیست که فکر کنیم موارد ابتلا کم شده است بلکه بیماریابی دستخوش آسیب شده و لازم است برایش برنامه ریزی شود و این نشان می‌دهد خیلی از بیماران مبتلا بدون تشخیص ماندند.
وی درباره وضعیت سل گاوی در کشور، گفت: آماری در این زمینه نداریم. این بیماری در بین دام‌های کشور ما وجود دارد. ارتباط نسبتا خوبی با سازمان دام‌پزشکی داریم. یکی از اقدامات خوب این سازمان انجام اقدامات کنترلی برای پیشگیری از سل گاوی در بین دام‌های اهلی است. ما اگر اطلاعاتی درباره بیمار خاصی که مبتلا به این بیماری است، داشته باشیم بلافاصله به سازمان دام‌پزشکی اعلام می‌کنیم که این سازمان بلافاصله دام‌های آن منطقه را بررسی می‌کنند.
گویا درباره انجام واکسیناسیون عمومی علیه سل، گفت: واکسنی که ما استفاده می‌کنیم فقط برای کودکان است و برای کودکانی که تازه متولد می‌شوند، به صورت روتین در همان روزهای اول تولد تزریق می‌شود. برای بزرگسالان نیست و لزومی هم ندارد که افراد بزرگسال بر علیه سل واکسینه شوند. واکسن سل تولید داخلی انستیتو پاستور بوده و یکی از بهترین واکسن‌های دنیا محسوب می‌شود. برای این واکسن درخواست شده تا بتواند مجوز سازمان جهانی بهداشت را هم برای صادرات دریافت کند.
گویا درباره میزان مبتلایان به سل در کشور و سل نهفته، گفت: سال گذشته ۵۶۶۶ مورد سل در کشور تشخیص دادیم که ۱۸ درصد آن جمعیت غیر ایرانی بودند. ما یک برنامه بیماریابی فعال برای جمعیت غیر ایرانی در برخی استان‌های کشور داریم و حتی اگر آنها به ما مراجعه نکنند، ما به آنها مراجعه کرده و مورد بررسی و آزمایش و درمان قرار می‌دهیم. این میزان کمتر از سال قبلش بوده است و تصور ما این است که برنامه کووید۱۹ تاحدود زیادی روی این کاهش موارد تاثیر منفی گذاشته است. در زمینه سل نهفته، گروهی از مبتلایان افرادی هستند که وقتی باکتری سل وارد بدنشان شده، احتمال اینکه آنها مبتلا به سل فعال شوند، زیاد است. بنابراین تلاش می‌شود که موارد سل را که فرد عفونت دارد اما مبتلا به بیماری نیست و این عفونت منجر به ابتلای دیگران نمی‌شود، سریع تشخیص داده و درمان کنیم تا به بیماری فعال سل مبتلا نشوند.
وی همچنین گفت: درمان سل نهفته یکی از مهمترین برنامه‌هایی است که در سطح کشور و دنیا مورد توجه است و دنبال می‌شود. افرادی که مبتلا به سل نهفته هستند، پنج تا ۱۰ درصدشان ممکن است ظرف ۱۰ تا ۱۵ سال آینده دچار سل فعال شوند و از این جهت اهمیت دارد. بنابراین آنها را کنترل می‌کنند و به خصوص در دو سال اولی که تشخیص داده می‌شوند، مهم است که تحت مراقبت قرار گیرند. حال کسانی که یک ریسک فاکتور دارند اعم از بیماری زمینه‌ای، سوءتغذیه، مبتلایان به عفونت اچ آی وی، افرادی که اعتیاد دارند یا دخانیات در حدافراطی مصرف می‌کنند، افرادی که سرطان دارند و شیمی‌درمانی می‌شوند، مبتلایان به دیابت پیشرفته و کنترل نشده، کسانیکه داروهای تضعیف‌کننده سیستم امینی را مصرف کرده یا یک بیماری مزمن ریوی دارند و از همه مهم‌تر کسانی که در تماس با یک بیمار مسلول هستند که حتما باید بررسی شوند و در صورت نیاز تحت درمان قرار گیرند.
دکتر محمدمهدی گویا در بخش دیگری از نشست خبری امروز خود، در پاسخ به سوال ایسنا، درباره احتمال بروز موج ششم کرونا در کشور و اقدامات انجام شده در این زمینه، گفت: درباره موج ششم پیش‌بینی‌ها این است که این احتمال وجود دارد. هرچه جلو می‌رویم، از آنجایی که داریم به فصل سرما نزدیک‌تر می‌شویم و در عین حال زندگی در ازدحام مانند دانش‌آموزان که به مدرسه می‌روند و دانشجویان که به دانشگاه می‌روند و شرایط اینچنینی باعث می‌شود که موارد بیماری مجددا آغاز شود.
وی افزود: البته در این زمینه عوامل متعددی موثرند که می‌توانند این موج را تا جای ممکن کاهش دهند؛ اول از همه بحث واکسن است. اگر موج پنجم با این شدت سنگین وجود داشت، بنابه دو عامل بود؛ یکی اینکه با سویه جدیدی از ویروس کووید۱۹ مواجه بودیم یعنی سویه دلتا که چندین برابر قدرت سرایت بیشتر و همچنین بیماری‌زایی بیشتر داشته است. دوم اینکه زمانی که این موج شروع شد، هنوز واکسیناسیون در کشور ما آن طور که ظرف دو ماه اخیر اوج گرفته، اوج نگرفته بود. اکنون ظرف حداقل یک ماه اخیر، در روز بیش از یک میلیون دز واکسن تزریق شده که این خودش منجر به کاهش موارد ابتلا به بیماری می‌شود، اما اگر این تصور را داشته باشیم که تنها واکسن می‌تواند باعث کنترل این بیماری شود، به بیراهه رفته‌ایم.
گویا ادامه داد: واکسن به تنهایی نمی‌تواند این بیماری را کنترل کند، بلکه در کنار رعایت توصیه‌های بهداشتی به ویژه رعایت استفاده از ماسک، شست‌وشوی دست‌ها، عدم حضور در اجتماعاتی که ضرورتی برای آنها وجود ندارد و عوامل دیگر می‌تواند موثر باشد و این موارد کنار هم معنی و مفهوم پیدا می‌کند.
وی افزود: موضوع دیگری که خیلی تاثیرگذار است، این است که در محیط‌های پر ازدحام باید سیستم‌های تهویه‌ای به نحو مناسبی باشد که مانع به چرخش درآمدن ویروس به ویژه در فضاهای بسته باشد. بنابراین اینطور نیست که یک عامل را دخیل بدانیم. از طرف دیگر موضوع بسیار مهم این است که زمانی می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که اطلاعات کافی داشته باشیم. اطلاعات ما درباره بیماری کووید۱۹ به ۱۴ تا ۱۵ روز آینده محدود می‌شود. بنابراین اگر بخواهیم بیش از آن را پیش‌بینی کنیم، این پیش‌بینی مبتنی بر شواهد علمی نیست.
وی در پاسخ به سوال دیگر ایسنا، درباره زمان آغاز واکسیناسیون عمومی با واکسن پاستور، گفت: واکسن پاستور مجوزهای خود را از سازمان غذا و دارو دریافت و در برنامه واکسیناسیون کشوری قرار گرفته و قرار است هم برای سنین بالای ۱۸ سال و هم برای سنین ۱۲ تا ۱۸ سال مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واکسن در دانشگاه‌های علوم پزشکی توزیع شده و هیچ منعی برای استفاده از آن وجود ندارد و در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
گویا در پاسخ به سوالی درباره اثربخشی واکسن سینوفارم و لزوم تزریق دز سوم برای این واکسن، گفت: در این زمینه چندین مطالعه در دست انجام است. یکی دیگر از مطالعاتی که از سوی معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در حال انجام است، در سطح بسیار ارزشمندی است و منتشر می‌شود. تلاش ما این است که این مطالعات را جمع آوری کرده، باهم مقایسه کنیم و در صورت نیاز درباره اینکه آیا لازم است که فردی که واکسن تزریق کرده، یک نوبت دیگر برایش واکسن تزریق شود یا نه، تصمیم می‌گیریم.
گویا در پاسخ به سوالی درباره شباهت علائم کرونا و آنفلوآنزا و سرماخوردگی در فصل سرما، گفت: توصیه ما این است که کماکان باید کووید۱۹ را جدی بگیریم. حتی اگر کسی تستش منفی باشد، اگر علائم دیگرش به نفع کووید باشد، باید حتما با این پیش‌فرض همکاران پزشک جلو روند و بیماری را مورد ملاحظه قرار دهند و شاید در برخی موارد لازم به تکرار تست باشد که بسته به تشخیص پزشک است. اصولا کسی که با این علائم مراجعه می‌کند، شاید یکبار ویزیتش کفایت نکند و نیاز باشد که پزشک از حال عمومی بیمارش در نوبت‌های بعدی چه به صورت مجازی و چه به صورت حضوری اطلاع پیدا کند.