آقای رودگری، شما اطلاعاتی از جزئیات واکسن های تولیدشده خصوصا برکت دارید؟ اصلا در میان جامعه پزشکان اطلاعات واکسن های تولید داخل منتشر شده است؟

در ابتدا باید گفت ایران از تولیدکنندگان واکسن از دهه های گذشته بوده و انستیتو پاستور ایران در سال ۱۲۹۹ شمسی پایه گذاری شد. پس از جنگ اول جهانی این موسسه نوپا از تولیدکنندگان منحصربه فرد واکسن در منطقه خاورمیانه بوده است. ایران در سال ۱۳۰۰ شمسی صادر کننده واکسن به ترکیه، افغانستان، عربستان، عراق و چند کشور دیگر بود. موسسه تحقیقات و واکسن سازی رازی نیز از سال ۱۳۰۳ همکاری خود را با انستیتو پاستور آغاز کرد. بنابرین ایران می تواند توان تولید واکسن را داشته باشد، اما در خصوص واکسن های کرونا که ظاهرا از سوی چندین موسسه و ارگان در حال تولید است، اطلاعات زیادی در دسترس نیست؛ چون هنوز از فازهای مختلف تولید آنها مستندات و مقالاتی که حاوی جزئیات باشد، منتشر نشده و همچنین اثری از آنها در مجلات معتبر پزشکی هم نیست و گزارش ها هم ضدو نقیض است و وعده ها هم هنوز محقق نشده. فقط همین قدر می دانیم که واکسن برکت و انستیتو پاستور در حال گذراندن فاز سوم کارآزمایی بالینی خود هستند و واکسن برکت به پایان مراحل تحقیقاتی خود نزدیک است؛ هرچند شنیده می شود واکسن مشترک با کوبا ظاهرا به دلیل نیاز آن کشور، از سوی کشور کوبا تحویل داده نمی شود. به صورت کلی باید گفت برای کووید۱۹ ما چهار نوع رایج پایه یا پلتفرم تولید واکسن داریم که شامل ویروس کشته شده کامل، واکسن حاوی وکتور (حمال به علاوه بخشی از ژن های ویروس)، نوع مبتنی بر mRNA و در نهایت نوع پروتئینی است. در حال حاضر بیش از ده ها واکسن در حدود ۱۶ کشور جهان از جمله ایران یا ساخته شده یا در حال ساخته شدن یا در مرحله تحقیق است که بیشترین آنها بر پایه پروتئینی است و سپس نوع حاوی mRNA و بعد نوع وکتور دار و در آخر ویروس کشته شده رایج هستند. از این بین واکسن های معروف فایزر، آسترازنکا، مادرنا، اسپوتنیک، سینوفارم، سینووک و بهارات فاز سوم را طی کرده و مجوز محلی یا مجوز از مجامع بین المللی گرفتند. فعلا ۱۱ واکسن هم در مرحله فاز ۳ و آماده اخذ مجوز هستند.

طبق اخبار وزارت بهداشت، در ایران ۱۲ تیم روی واکسن کرونا کار می کنند که هشت پروژه فعال تر هستند؛ از جمله برکت (کووبرکت) و پاستور (کوو پارس). طبق مصاحبه مسئولان ارشد وزارت بهداشت، ایران حتی به دنبال تولید واکسن مشابه فایزر بر مبنای mRNA نیز هست. در این بین اولین تست فاز سوم را برکت در دی ماه سال پیش آغاز کرد که کماکان ادامه دارد. واکسن مشترک ایران و کوبا که به همت انستیتو پاستور وارد فاز ۳ بالینی شده، از نوع حاوی وکتور است، ولی طبق برخی اخبار معلوم نیست کوبا در تحویل واکسن به تعهدات خود عمل کند. واکسن سازی رازی نیز به دنبال واکسن بر مبنای پروتئین های نوترکیب است. واکسن وزارت دفاع (فخراواک) بر پایه تکنولوژی ویروس کشته شده بوده و از سوی شرکت میلاد داروی نور در حال تحقیق است. دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله نیز در حال ساخت واکسن نوترکیب یا recombinant است. بقیه سازندگان واکسن کرونا در ایران شرکت های دانش بنیانی هستند که چندان نام آور نیستند. شرکت سیناژن نیز با کمک کشور استرالیا مشغول ساختن واکسن نوترکیب پروتئینی اسپایکوژن است که فاز اول و دوم آن در استرالیا انجام شد. با همه اینها در مجموع اطلاعات ما از جزئیات علمی این واکسن ها بسیار کم است. طبیعتا اگر هم اطلاعات منتشر شده ای موجود می بود، کماکان برای نتایج فاز ۳ واکسن ها باید صبر کرد؛ هرچند وزارت بهداشت خبر از مجوز زودهنگام به واکسن برکت و پاستور می دهد.

 به نظر شما آیا از نظر علمی امکان پذیر است در شرایطی که در جهان پنج واکسن شناسایی شده، ما پنج واکسن رونمایی کنیم، اما هنوز به مرحله تولید نرسیده باشد؟

این سخن درست نیست که در جهان پنج مورد واکسن موجود است؛ چون حدود ده ها واکسن در دست بررسی هستند ولی فقط چند مورد مجوز از مراجع شناخته شده معتبر جهانی داشته و در واکسیناسیون های ملی به کار می روند.

 گفته شده در آینده نزدیک واکسن برکت تولید گسترده خواهد داشت و فازهای بعدی واکسیناسیون با برکت خواهد بود. با توجه به عدم انتشار نحوه تولید این واکسن آیا می توان نگرانی از بابت تزریق آن داشت؟

نگرانی همیشه و برای همه واکسن ها در جهان وجود دارد. بنابراین می توان هم نگران و هم امیدوار بود. هنوز به صورت رسمی و علمی مستندات واکسن برکت در مقاله ای منتشر نشده است، اما به طور پراکنده شنیده می شود که در مرحله آزمایشی به داوطلبان این واکسن زده شده که برخی شرایط خوبی داشتند و برخی هم دچار عوارض شدند یا پس از دز اول و پیش از دوم، کووید۱۹ گرفتند. این اخبار عمدتا به صورت موردی و در افواه بوده و مستنداتی علیه یا له آنها به طور رسمی نیست و این شفاف نبودن وضعیت و ضعف اطلاع رسانی نقص بزرگی است. در حال حاضر با اصرار مسئولان وزارت بهداشت و به دلیل مشکلاتی جدی که در روند واکسیناسیون واقع شده و به دلیل فقدان دسترسی مستمر و مطمئن به واکسن های وارداتی، ظاهرا پیش از اتمام فاز ۳ مجوز استفاده برای واکسن برکت صادر شده که مورد نقد مسئولان علمی و حتی کمیته ملی اخلاق در پژوهش های پزشکی و همین طور مورد تذکر معاونت پژوهشی وزارت نیز بوده است. با وجود این نگرانی ها، وزیر بهداشت اعلام کرده که مجوز واکسن های رازی، فخرا و پاستور نیز به زودی صادر می شود. البته باید بدانیم تصمیم برای صدور مجوز جهت واکسن هایی که هنوز در حال کارآزمایی بالینی هستند، فقط در صورت شرایط بحرانی و عدم دسترسی به هیچ نوع واکسن دیگری حتی از انواع معتبر وارداتی، شاید از لحاظ سیاست گذاری برای تداوم واکسیناسیون ملی تا حدی توجیه شود، وگرنه تمامی واکسن های معروف جهان پس از تکمیل فاز ۳ برای مجوز اقدام کردند؛ مثلا اسپوتنیک هم که پیش از انتشار مقاله فاز ۳ آن در مجله لنست مورد اقبال ایران قرار گرفت، قبلا فاز ۳ را در روسیه تکمیل و مجوز گرفته بود؛ هرچند ایران پیش از انتشار مستندات در مجله لنست، اسپوتنیک را ابتیاع کرد.

 در هفته های گذشته در حالی که کشور ما هفته ای یک واکسن رونمایی کرد، مردم برای واکسینه شدن به ارمنستان رفتند. آیا دلیل این مسئله را می توان بی اعتمادی به واکسن های داخلی تلقی کرد؟

این موضوع بیشتر ناشی از عدم برنامه پویا، مستمر و آینده نگر برای تامین واکسن از خارج بوده است. به طوری که ما زمان بندی دقیقی از نهادهای مسئول واکسیناسیون ندیدیم و برنامه ایشان دچار تشتت شده و مردم که از وضعیت خسته و نگران اند، طبیعتا به دنبال واکسن در هر جایی می روند؛ به خصوص که به تازگی سوش هندی دلتا به سرعت در حال گسترش است. در مجموع نمره دست اندرکاران تا این لحظه نمره قبولی نیست، اما بعید می دانم علت رجوع مردم به خارج برای واکسن صرفا به دلیل بی اعتمادی باشد، بلکه بیشتر مردم خسته هستند و وعده زیاد شنیدند و متاسفانه روند واکسیناسیون نیز عملا کند است و نتوانسته اعتماد مردم را جلب کند. در این میان شاید فقدان مستندات کافی از فاز ۳ واکسن های داخلی نیز موجب بی اعتمادی یا کم اعتمادی اهل فن و صاحبان دانش نسبت به واکسن های داخل باشد؛ چون ما نیاز داریم تا جامعه پزشکی از این تولیدات حمایت کنند، پس باید از نظر علمی با مستندات آنها را قانع کرد.

 درباره پیک پنجم کرونا و وضعیت بحرانی در جنوب کشور بگویید. در حالی که با واکسیناسیون، کرونا در کشورهای مختلف تا حدودی کنترل شده، ما وارد پیک پنجم شده ایم؛ چقدر این واکسیناسیون قطره چکانی در ایجاد شرایط فعلی موثر است؟

مسلما کندی روند واکسیناسیون فرصت بیشتری به ویروس جهت جهش و ایجاد سوش های جدید و گاهی بدتر می دهد. بنابراین عبور ویروس از بدن های بیشتر مساوی با فرصت بیشتر برای جهش است. از طرفی واکسیناسیون در حال حاضر تنها راه موثر برای شکستن حلقه انتقال است که متاسفانه در ایران بسیار کند پیش می رود. البته کاهش سطح رعایت پروتکل های بهداشتی از سوی مردم نیز مزید بر علت است که خود علل متفاوتی دارد. مردم به لحاظ اقتصادی در مضیقه سختی هستند، لذا نیاز به بیرون آمدن و کسب درآمد دارند و از طرفی رعایت پروتکل ها هزینه دارد. برخی دلایل دیگر از جمله صف های مختلف، تجمعات انتخاباتی، دورهمی های دوستانه و خانوادگی و علت های دیگر را هم باید افزود. البته مردم پیشرفت کشورهای دیگر در امر واکسیناسیون ملی را می بینند که الزاما همه آنها از کشورهای پیشرفته نیستند و این نوعی یاس را نسبت به روند موجود تلقین می کند و از همکاری آنان می کاهد.

 آیا ویروس دلتا کشنده تر است؟

الزاما خیر. به نظر نمی رسد که سوش دلتا کشنده تر باشد؛ هرچند تا حدی اختلافات بالینی و اپیدمیولوژیک با سوش اولیه آلفا دارد؛ از جمله شیوع بیشتر آب ریزش بینی، گلودرد، اسهال و استفراغ یا افزایش سرعت انتقال بین فردی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد و همچنین ابتلای کودکان و نوجوانان در سوش دلتا بیشتر دیده شده است. در حقیقت قدرت گسترش بیشتر واریانت دلتا موجب افزایش قدرمطلق عددی مبتلایان می شود و این باعث افزایش قدرمطلق عددی بستری ها و در نهایت مرگ ومیر می شود. بنابراین افزایش عددی تعداد بستری و مرگ و میر نشانه کشندگی بیشتر نیست و بیشتر نشانه سرایت بیشتر است. در انگلستان پس از سقوط تعداد مبتلایان پس از پیشرفت چشمگیر قبلی در واکسیناسیون ملی، اکنون به دلیل گسترش سوش دلتا و کاهش سطح سخت گیری های اجتماعی، شاهد افزایش تعداد مبتلایان به حدود ۳۰ هزار نفر روزانه هستیم؛ در حالی که تعداد مرگ ناشی از کووید در این کشور زیر ۱۰ تا ۲۰ نفر است که نشانه تاثیر واکسیناسیون روی تعداد بستری و مرگ است.

 آیا ویروس دلتا همان ویروس هندی است؟

بله همان ویروس است، اما یک نوع دلتا پلاس هم به تازگی پدیدار شده که در یک جهش با دلتا متفاوت است و بیشتر اختلاف در سرعت بیماری زایی دارند.

 شما به عنوان یک محقق در حوزه بیماری کووید، در حال حاضر وضعیت کشور از نظر پاندمی را چطور ارزیابی می کنید؟

متاسفانه در واکسیناسیون بسیار عقب هستیم ولی در عین حال کار کارشناسی و تغییر در استراتژی ها نیز برای دفع معضل در حد مشکلات فعلی ما نیست و دست اندرکاران دچار تشتت و کندی در اجرا شده اند. با روند فعلی واکسیناسیون باید در آینده منتظر پیک های بعدی و حتی تولید و تجمع واریانت های جدیدتر نیز بود. در سیستان و بلوچستان نیز احتمالا به دلیل ترددهای مرزی و فقدان آمادگی نهادهای بهداشتی، بیماری کووید۱۹ ناشی از دلتای هندی به صورت انفجاری رشد کرده است و به دلیل شیوع بالا، تعداد بستری و مرگ نیز بالا رفت؛ چون میزان واکسیناسیون ناچیز بوده، سوش هندی توانسته هم تعداد بالایی را مبتلا کند و هم موارد علامت دار را که در بیمارستان بستری هستند، افزایش دهد. این روند به سایر استان ها و شهرها هم در حال گسترش است. به نظر می رسد برای تغییر در روند موجود، نیاز به تغییر در سیاست گذاری های حوزه واکسیناسیون و حتی سیاست گذاران آن باشد.