روزنامه همشهری ، در 2روز گذشته، پیگیر ماجرای واکسیناسیون سالمندان بود و در گزارش‌هایی به این موضوع پرداخت؛ گزارش‌هایی که بر توجه به اطلاع‌رسانی‌ها و مراجعه‌نکردن حضوری به مراکز سلامت تأکید داشت. با وقوع تجمع‌های گسترده در مقابل این مراکز، در نهایت روز گذشته وزارت بهداشت اطلاعیه‌ای منتشر کرد: «زمان مراجعه برای تزریق دوز دوم واکسن کووید-۱۹ از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت به نشانی اینترنتی behdasht.gov.ir و همچنین پیامک، اطلاع‌رسانی می‌شود.»

در این اطلاعیه، تأکید شد، افرادی که نخستین دوز واکسن کووید-19 را دریافت کرده‌اند، تا قبل از دریافت پیامک یا اطلاعیه رسمی وزارت بهداشت از مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی خودداری کنند. وزارت بهداشت همچنین خطاب به سالمندان اعلام کرد که تأخیر چندروزه حتی تا چندهفته و برای برخی از واکسن‌ها تا چندماه، تأثیر منفی در اثربخشی و ایمنی‌زایی واکسن نخواهد داشت. این اطلاعیه‌ها اما از اضطراب مردم کم نکرد. آنها نگران جاماندن از دوز دوم واکسن‌ هستند. این شرایط برای آنها که دوز اول را تزریق نکرده‌اند حادتر است.

این در حالی است که فعلا برای دوز دومی‌ها تزریق انجام می‌شود، آن‌هم نه با مراجعه حضوری و صف‌های طولانی. اوایل اردیبهشت بود که فاز دوم واکسیناسیون کرونا در ایران آغاز شد. قرار بود جمیعت بیش از 8میلیون نفری بالای 60سال در این طرح واکسینه شوند؛ طرحی که از همان ابتدا هم مشکلات خودش را داشت و از نبود ‌برنامه و بی‌توجهی به شرایط جسمی و روانی سالمندان در این فاز، حکایت داشت. هرچند در این میان، تأخیر در راه‌اندازی سامانه ثبت‌نام در پایگاه salamat.gov.ir و سازوکارهای متفاوت برای تزریق، تا تجمعات گسترده در مراکز بهداشتی کوچک و اضطراب‌هایی که عمدتا با شرایط جسمی و روحی -روانی همراه است را هم باید اضافه کرد.

واکسیناسیون در مراکز تجمیعی هم دردسرهای متعددی را برای سالمندان به منظور مراجعه به مراکز جدید رقم زد و حالا آنها باید با توجه به انبوه جمعیت مراجعه‌کننده از چند مرکز کوچک دیگر، ساعت‌ها انتظار ورود به مرکز تزریق را به جان می‌خریدند. هرچند توقف در روند واکسیناسیون تجمع را کم کرد اما از ابتدای هفته با اعلام سخنگوی ستاد ملی کرونا مبنی بر توزیع واکسن‌های جدید و از سرگیری واکسیناسیون، ماجرای تجمع‌ها از سر گرفته شد.

براساس اعلام وزارت بهداشت، فعلا برای دوز اولی‌ها، واکسنی تزریق نمی‌شود اما در همین مراکز تجمیعی، روزانه بیش از 200 تا 300نفر برای دریافت دوز دوم سرگردان مانده‌اند و در بیشتر این مراکز به‌دلیل ازدحام جمعیت، واکسیناسیون به کندی پیش می‌رود یا در برخی ساعات اصلا انجام نمی‌شود. نادر توکلی، معاون درمان ستاد کرونای استان تهران می‌گوید: «از زمانی که خبر واردات واکسن، اعلام می‌شود تا وقتی که واکسن بین مراکز توزیع شود، چند روز زمان می‌برد، یعنی این‌طور نیست که خیلی فوری واکسن توزیع و تزریق شود. چرخه توزیع باید کامل شود تا واکسن وارد دانشگاه شده و معاونت‌های بهداشتی‌ آنها را تحویل بگیرند. واکسیناسیون به‌زودی به روال عادی بازخواهد گشت.»

صف‌های طولانی و سرگردانی سالمندان

صبح دوشنبه، سالمندان سرگردان اما صبور در گروه‌های پرجمعیتی در مرکز تجمیعی واکسیناسیون کرونا در پارک هنرمندان تهران، جمع شده‌اند. جمعیت قابل‌توجهی داخل سوله ترزیق واکسن حضور دارند و نیمی هم پشت در مانده‌اند. هیچ‌کس در نوبت نیست، هر کس زودتر آمده، زودتر هم واکسن می‌زند.

با اینکه مسئولان وزارت بهداشت در 2روز گذشته از مردم خواسته بودند که مراجعه حضوری نداشته باشند، از طریق سامانه سلامت وزارت بهداشت اقدام به پیگیری و ثبت‌نام کنند و تزریق تنها برای دوز دومی‌ها انجام می‌شود اما سالمندان نگران برای اینکه از قافله عقب نمانند، صبح زود خودشان را به مرکز شهر رساندند تا دوز دوم یا اول واکسن را بگیرند. برای هیچ‌کدام پیامکی از سوی وزارت بهداشت نیامده.

ثبت‌نامی در کار نیست، تنها یک برگه کاغذ است که اسامی با خودکار روی آن نوشته می‌شود. مسئولان مرکز، مدام به سالمندان تذکر می‌دهند که این وضعیت از نظر بهداشتی و رعایت پروتکل‌ها مورد تأیید وزارت بهداشت نیست و در چنین شرایطی به هیچ وجه واکسن تزریق نمی‌شود. همین تذکرها منجر شد تا چند صف طولانی تشکیل شود و افراد به‌صورت رسمی منتظر بمانند. آنهایی که خارج از مرکز ایستاده‌اند، بلاتکلیف‌ هستند، نمی‌دانند، باید بروند یا بمانند. واکسن به آنها می‌رسد یا خیر.

با این حال، می‌گویند که ترجیح‌شان به ماندن در این صف و زیر آفتاب است تا رفتن به خانه و نگرانی از اینکه آیا فردا به آنها واکسن می‌رسد. اما این تمام ماجرا نیست؛ یکی از سالمندان در صف می گوید: «اگر الان واکسن نزنم باید چند‌ماه صبر کنم که واکسن ایرانی هم به اندازه همین واکسن‌های چینی اطمینان‌بخش شوند.» اما نگهبان به او تأکید می‌کند که فقط برای دوز دومی‌ها واکسیناسیون انجام می‌شود.

نامه‌نگاری با وزیر بهداشت و رئیس دولت

چندی پیش همایون سامه‌یح، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از برگزاری جلسه‌ای برای بررسی روند واکسیناسیون خبر داده و گفته بود: «مجلس براساس وظایف نظارتی‌اش بر روند واکسیناسیون، به‌خصوص موضوع تأخیر در تزریق دوز دوم واکسن کرونا، ورود کرده و جلسه‌ای در این‌باره برگزار می‌کند.» او حالا درباره تداوم مشکلات تزریق واکسن به سالمندان و سرگردانی آنها توضیحاتی می‌دهد:«با وجود اینکه دوز اول به‌خوبی ترزیق شد اما در رسیدن دوز دوم واکسن به سالمندان با مشکلاتی مواجه شده‌ایم، همین حالا هم در برخی شهرها واکسن برای ترزیق دوم وجود ندارد.»

به‌گفته او، دولت باید برای این وضعیت از قبل تدابیری می‌اندیشید تا شاهد ایجاد چنین شرایطی نباشیم؛ «باید برای خرید واکسن پیش‌بینی‌های لازم انجام می‌شد و دوز دوم ذخیره می‌شد تا حداقل اکنون شاهد عدد بهتری از تکمیل واکسیناسیون در کشور می‌بودیم.» این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید با تولید واکسن داخلی این وضعیت هم تمام می‌شود؛ «از چند روز آینده تزریق واکسن کووبرکت آغاز می‌شود و به تولید انبوه می‌رسد.

البته با وجود آغاز تزریق واکسن ایرانی، تأکید بر تکمیل فرایند واکسن‌های قدیمی با همان نمونه اولیه است و اگر کسی با آسترازنیکا و سینوفارم تزریق داشته‌ باید دوز دوم را هم از این واکسن دریافت کند. هیچ تغییری نباید در این‌باره صورت بگیرد و رعایت زمان اعلام‌شده هم ضروری است.» سامه‌یح به نکته دیگری اشاره می‌کند و آن‌هم تغییر در برخی مراکز واکسیناسیون است؛ «تغییر مراکز تزریق موجب سرگردانی مردم شده است. مراکزی را سراغ دارم که در گذشته تزریق دوز اول واکسن را انجام داده‌اند اما سالمندان در مراجعه بعدی به این مراکز دست خالی مانده‌اند. اینکه اصلا دیگر ترزیق واکسنی در این مراکز صورت نمی‌گیرد و آنها سالمندان را به مراکز دیگر حواله می‌دهند، نشانه بی‌برنامگی است و ما هم نامه‌نگاری‌هایی درباره روشن‌شدن مشکلات واکسن با رئیس‌جمهور و وزارت بهداشت داشته‌ایم.»

باید از آسیب‌های روانی تزریق واکسن به سالمندان جلوگیری شود

بیش از 2‌ماه است که سالــــمندان به‌عنوان اولویت‌های فاز دوم واکسیناسیون، در صف‌های کوتاه و بلند مراکز سلامت می‌ایستند تا واکسن تزریق کنند.با اینکه روند واکسیناسیون در ابتدا، قابل‌قبول بود اما در میانه کار، در شرایطی که هنوز خیلی‌ها دوز اول را دریافت نکرده و بسیاری دیگر در روزهای نزدیک به تزریق دوز دوم‌شان قرار داشتند، محموله واکسن تمام شد و مراکز دست خالی ماندند.

حدود 2 هفته، واکسیناسیون به‌طور کاملا قطره ‌چکانی در تعداد بسیار محدودی از این مراکز انجام می‌شد. حالا در این مدت بسیاری از سالمندان از ترس ابتلا به کرونا و جاماندن از واکسیناسیون مراجعه‌های متوالی‌ای به مراکز سلامت داشتند.تجمع‌های گسترده در مقابل این مراکز اما با اضطراب و استرس‌های فراوانی برای سالمندان که خود مبتلا به انواع بیماری‌های زمینه ای هستند همراه است که سلامت روان آنها را به خطر می‌اندازد. حسام‌الدین‌ علامه‌، سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان توضیحاتی دراین باره به همشهری می‌دهد:«بحث برنامه عملیاتی گروه‌بندی واکسیناسیون سالمندان برعهده وزارت بهداشت است و هیچ نهاد دیگری در این زمینه دخالت ندارد. تنها در مورد سالمندان مراکز اقامتی تحت پوشش سازمان بهزیستی، واکسیناسیون با همکاری این سازمان انجام شد.

همه این ها در شرایطی است که از همان ابتدا هیچ دعوتی از ما نشد تا در بحث واکسیناسیون سالمندان ورود کنیم.»او هم تأکید می‌کند که روند واکسیناسیون سالمندان با مشکلاتی همراه است، با این حال می‌گوید:« نمی‌توان عواملی ازجمله تامین منابع مالی، کمبود واکسن و بدعهدی کشورهای مبدا در تحویل محموله‌ها که مهم‌ترین عامل کُندی و ایجاد اختلال در روند واکسیناسیون کشور است را هم نادیده گرفت.

این مسئله تنها شامل کشور ما نیست و بسیاری از کشورهای دیگر هم با مشکلات این چنینی مواجه هستند.» سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان، تامین واکسن را اولویت مهم بخش درمانی کشور می‌داند اما معتقد است درباره سالمندان باید به 2مسئله دیگر هم توجه شود؛ اول ایجاد تمایل و رفع مقاومت نسبت به واکسیناسیون است که به آگاهی‌بخشی گسترده و ایجاد احساس امنیت و رفع اضطراب در سالمندان منجر می‌شود. این افزایش آگاهی یکی از ضرورت‌های واکسیناسیون سالمندان است و باید از آسیب‌های روانی ناشی از تزریق واکسن که به هر دلیلی با آن مواجه هستند جلوگیری کرد.

نکته بعدی، توجه به سالمندانی است که امکان مراجعه به مراکز بهداشتی را ندارند و تعیین تکلیف وضعیت واکسیناسیون آنها می‌تواند موجب رفع دغدغه‌هایشان شود. او می‌گوید:«خود موضوع واکسیناسیون، برای سالمندان اضطراب‌آور است، برخی از آنها از عوارض ناشی از تزریق هم می‌ترسند. حالا تامین نشدن دوز دوم، دغدغه‌ دیگری را برایشان رقم زده است.»

علامه در پاسخ به این سؤال که آیا بهتر نبود وزارت بهداشت دوز دوم واکسن را ذخیره می‌کرد، توضیح می‌دهد:« مشکل تامین نشدن دوز دوم، قطعا اضطراب‌زا بوده است اما نباید تمام کوتاهی‌ها را گردن وزارت بهداشت انداخت؛ این وضعیت در بسیاری از کشورها وجود دارد. سیاست وزارت بهداشت خرید واکسن و تزریق بوده و چنانچه کشورهای مبدا تعهداتشان را در این زمینه به موقع انجام می‌دادند اکنون ضرورتی بر ذخیره دوز دوم احساس نمی‌شد و روند واکسیناسیون هم به خوبی ادامه داشت. به هرحال اگر تقصیر از مدیریت داخلی نباشد و مربوط به محدودیت تولید و عرضه باشد، آن وقت بحثی فراتر از عملکرد وزارت بهداشت و واکسیناسیون مطرح است اما باید روند عقد قرارداد، خرید واکسن و نحوه ورود آن از سوی وزارت بهداشت مدیریت می‌شد تا شاهد وقوع این مشکلات نباشیم.»