نویسندگان: اعظم رئوفی، امیرحسین تکیان*، هاجر حقیقی، افسانه راجی‌زاده، زینب رضایی، سامرا رادمریخی، علیرضا اولیائی‌منش، علی اکبری ساری

نویسنده مسوول: امیرحسین تکیان، استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران;  

اصل این مقاله در فروردین ۱۴۰۰ در نشریه Archive of Iranian Medicine (AIM)منتشرشده است:

از دسامبر سال 2019، جهان با یکی از بزرگترین تهدیدهای سلامتی طی دهه‌های گذشته روبرو شده است. در پاسخ به شیوع کووید-19 کشورهای مختلف سیاست‌های متفاوتی را اتخاذ نمودند –از حکومت نظامی و قرنطینه کامل تا توصیه به ماندن در خانه و ادامه کسب و کارها– که به دنبال آن نتایج متفاوتی را درپی داشته است. در ادامه مقاله قبلی ما در همین مجله، باتوجه به تاثیر بسته‌های سیاستی اتخاذ شده در هر کشور به میزان کنترل بیماری، در مطالعه حاضر به بررسی تطبیقی سیاست‌های اتخاذشده برای مبارزه با کووید-19 در ایران با سیاست‌های نه کشور منتخب –چین، ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور، آلمان، ایالات متحده، بریتانیا، اسپانیا و ایتالیا– جهت رسیدن به درس‌آموزه‌های سیاستی مبتنی بر شواهد پرداخته شده است. در این مطالعه کیفی که بر اساس تحلیل اسناد مربوط به سیاست‌های مرتبط با کووید-19 در ایران و نه کشور منتخب انجام شده، با استفاده از رویکرد استنباطی، داده‌ها بر اساس مؤلفه‌های چارچوب شش کارکرد ساختاری سازمان جهانی سلامت استخراج و تحلیل شده و مورد مقایسه قرار گرفتند.
حکمرانی و راهبری
    •    در همه کشورهای مورد مطالعه کمیته‌های ملی جهت سیاست‌گذاری در مبارزه با کووید-19 تشکیل شده است. ریاست این کمیته در چین به نخست وزیر و کمیته مشترک پیشگیری، در ژاپن به معاون رئیس ستاد مدیریت بحران، در ایتالیا به رئیس دفتر حفاظت مدنی، در آلمان به وزیر کشور و وزیر بهداشت بطور مشترک و در ایران به رئیس جمهور محول شده است.
    •    کشور چین برای مبارزه با کووید-19 سه مرحله اقدام شامل پیشگیری (برای جلوگیری از انتقال کووید-19 از استان هوبی به مناطق دیگر)، درمان (برای کاهش مرگ و میر) و کنترل (برای کاهش خوشه‌های بیماری) را طراحی و اجرا کرد.
    •    در سنگاپور، دولت بستر اصلی برای هماهنگی‌های درون بخشی (بین بخش‌ها و سازمان‌های مختلف وزارت بهداشت) و بین بخشی (بین وزارت بهداشت و سایر وزارت‌خانه‌ها) به منظور تشکیل کمیته چندبخشی جهت تصمیم‌گیری در دوران پاندمی را فراهم آورد.
    •    آلمان پیشگام در همکاری بین بخشی معنادار با سایر کشورها تحت حمایت سیاسی مستقیم صدر اعظم برای یادگیری از تجارب سایر کشورها و حمایت از اتخاذ سیاست‌های مبارزه با کووید-19 بود.
    •    برخلاف ایتالیا، اسپانیا، بریتانیا، ایالات متحده و ایران که اجرای اقدامات مناسب علیه کووید-19 را به تاخیر انداخته و درنتیجه نظام سلامت آنها با انبوهی از موارد ابتلا و مرگ و میر ناشی از کووید-19 مواجه شد؛ کشورهای آسیای شرقی درمجموع در مبارزه علیه کووید-19 موفق‌تر عمل کردند که بیشتر در نتیجه اقدام به موقع و سریع آنها در این مبارزه بود:
        o    سنگاپور پیش از گسترش کووید-19 به خارج از چین، غربالگری مسافران ورودی به کشور با سنجش دمای بدن آنها را آغاز و همچنین، ورود افرادی که طی 14 روز گذشته به چین سفر داشتند را محدود کرد. تشویق مردم به ماندن در خانه، تصویب قانون بسته شدن اماکن عمومی و ممنوعیت تجمع از دیگر اقدامات سریع و به موقع در سنگاپور بود.
        o    کره جنوبی، سه روز پس از آغاز بیماری در چین، پژوهش در خصوص این بیماری را آغاز کرد.
        o    چین نیز سیاست‌های خود را برپایه‌ی شناسایی زودهنگام، قرنطینه زودهنگام، تشخیص زودهنگام و درمان بیماران شناسایی شده تدوین کرد.
    •    کره جنوبی با استفاده از چهار راهبرد شفافیت، غربالگری گسترده، قرنطینه بیماران و تست‌های آزمایشی همگانی توانست طی دو ماه تعداد روزانه ابتلا به بیماری را به طرز معناداری کاهش دهد.
    •    اجبار همه مسافران ورودی به نصب اپلیکیشن هوشمند ارزیابی علائم بر روی تلفن همراه و تعقیب تمام افراد مشکوک به کووید-19 که برای انجام آزمایش تشخیصی همکاری نمی‌کردند نیز از دیگر اقدامات کره جنوبی بود.
ارائه خدمت
    •    در چین، تمام تخت‌های بیمارستان به کنترل بیماری اختصاص داده شد و کلینیک های سنجش تب در سراسر کشور برای غربالگری اولیه تاسیس شدند.
    •    وزارت بهداشت سنگاپور شبکه مراقبت‌های اولیه را با بیش از 800  نفر نیروی بهداشت عمومی جدید فعال کرد.
    •    در بریتانیا خدمات بهداشت ملی (NHS) برای افزایش ظرفیت پاسخگوئی به این اپیدمی و کاهش بار ناشی از آن وارد مذاکره با بخش خصوصی شد و به این ترتیب 30 هزار تخت به ظرفیت بیمارستان‌های موجود خود افزود.
    •    در اسپانیا 80 درصد تخت های بخش ICU به بیماران کووید-19 اختصاص داده شد. ایتالیا نیز در زمینه اختصاص تخت ICU در میان ده کشور برتر اروپا بود. 
    •    با ظهور کووید-19 در چین، CDC کره جنوبی با تولیدکنندگان کیت‌های تشخیص کووید-19 وارد مذاکره شد، مراکز متعدد غربالگری راه‌اندازی کرد و ظرفیت تست روزانه خود را از 3000 تست در روز در ماه فوریه تا نزدیک به 20،000 تست در روز در ماه آوریل افزایش داد.
تامین مالی
    •    در همه کشورهای مورد مطالعه صورت‌حساب بیماران مبتلا به کووید-19 به طور مشترک توسط دولت و شرکت‌های بیمه‌ای پرداخت می‌شود.
    •    ایالات متحده با تخصیص 2.6 ترلیون دلار بیشترین بودجه جبرانی در جهان را به کووید-19 اختصاص داده است.
    •    ایتالیا برای حفظ شفافیت و پاسخگویی حساب ویژه‌ای برای بودجه کووید-19 باز کرد. همچنین با دادن پاداش نقدی به ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی، سبب ایجاد انگیزه بیشتر در آنها شد.
منابع انسانی سلامت
    •    همه کشورهای مورد مطالعه از روش های مختلف جهت افزایش ظرفیت منابع انسانی خود استفاده نمودند.
        o    هزاران نیروی بهداشت از سراسر چین به بیمارستان‌های استان هوبی، به‌ویژه در ووهان منتقل شدند.
        o    آلمان علاوه بر به‌کار گیری مجدد نیروهای بازنشسته، دانشجویان سال آخر را نیز به خدمت در بیمارستان‌ها تشویق کرد.
        o    ایتالیا، بریتانیا، ایالات متحده و ایران با حذف موانع استخدام، به‌کارگیری مجدد نیروهای بازنشسته و استخدام موقت دانشجویان سال آخر پزشکی و پرستاری تعداد کارکنان بهداشت و درمان خود را افزایش داد.
        o    کره جنوبی، آلمان و ایتالیا از نیروهای کار خارجی برای ارائه خدمت به بیماران مبتلا به کووید-19 استفاده کردند.
نظام اطلاعاتی
    •    چین، سنگاپور، کره جنوبی و آلمان با استفاده از فن‌آوری‌های جدید هوشمند اقدام به ردیابی ارتباطات افراد و شناسایی اماکن آلوده نمودند.
        o    کره جنوبی گسترده‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین استراتژی‌های ردیابی ارتباطات بیماران را از طریق دوربین‌های مداربسته، ردیابی کارت‌های بانکی و استفاده از نرم‌افزار موبایل به کار گرفت.
        o    سنگاپور از پیگیری فعال افراد مشکوک از طریق تماس تلفنی نیز استفاده می‌کرد.
    •    چین، از مشاهیر و افراد شاخص برای آموزش بهداشت عمومی در رسانه‌های جمعی و کنفرانس‌های ویدئویی استفاده کرد. بعلاوه با راهاندازی دو اپلیکیشن خدمات آفلاین ارائه می‌داد. همچنین، وضعیت سلامتی افراد با استفاده از سیستم چراغ راهنمایی روی تلفن همراه آنها مشخص می‌شد.
    •    آلمان، دستورالعمل‌های مربوط به آموزش بهداشت را جهت سهولت دسترسی همه گروهها به شش زبان مختلف در وب‌سایت وزارت بهداشت قرار داد.
    •    در بریتانیا پویش‌های بهداشتی تشکیل و مردم به در خانه ماندن تشویق شدند و بنرها و اعلامیه‌هایی در همین زمینه در اماکن عمومی نصب شد.
    •    در اسپانیا، ایتالیا و ایران رسانه‌های جمعی نقش مهمی در ارائه اطلاعات دقیق برای آموزش بهداشت عمومی ایفا کردند.
    •    در ایران آموزش مردم از طریق رسانه‌های جمعی، بیلبوردهای آموزشی، سخنرانی روحانیان مذهبی انجام گرفت. همچنین یک وب‌سایت رسمی برای گزارش آمار، دستورالعمل‌ها و اطلاعات راه‌اندازی شد. متاسفانه، در ایران ردیابی ارتباطات به‌طور فعال پیگیری نشد.
فناوری، واکسن و محصولات پزشکی
    •    چین در ابتدا پیشرو در تولید کیت‌های تشخیصی بود. در زمان مطالعه نیزشش تولیدکننده داخلی با ظرفیت 165000 کیت در به تولید کیت‌های تشخیصی کووید-19 می‌پرداختند.
    •    کره جنوبی نیز از طریق مذاکره با تولیدکنندکان خصوصی، ظرفیت تولید کیت‌های تشخیصی خود افزایش داد.
    •    اگرچه در ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا کمبود کیت‌های تشخیصی شدید بود امّا توانست در این زمینه مستقل شود، بطوریکه تا اواخر آبان ۱۳۹۹حدود نه شرکت دانش‌بنیان به ساخت کیت‌های تشخیصی با ظرفیت متوسط 8 میلیون کیت در ماه پرداختند. 
    •    ایران همچنین دسترسی به تجهیزات مراقبت های بهداشتی، از جمله ماسک را  از طریق اجرای قوانینی برای ممنوعیت صادرات و فروش ماسک‌ها به افراد غیر مجاز و اشخاص حقوقی و صدور مجوز واردات برای ماسک‌های مختلف با حداقل تعرفه و توزیع ماسک‌های پزشکی، افزایش داد.
    •    دولت چین تمرکز ویژه‌ای بر عرضه و کنترل قیمت محصولات پزشکی، ازجمله ماسک و سایر تجهیزات محافظتی نمود.
    •    در بیشتر کشورهای مورد بررسی ازجمله ایران، چین، ایتالیا، سنگاپور، و غیره فن‌آوری‌های آنلاین و پزشکی از راه دور (از طریق گوشی‌های هوشمند یا رایانه) جایگزین بسیاری از خدمات بهداشتی-درمانی حضوری شد.
    •    در برخی دیگر از کشورهای مورد مطالعه، ازجمله ایتالیا و ایران خطوط ویژه تلفنی پاسخگوی سوالات پزشکی مردم شدند.
    •    آلمان، بریتانیا، ایالات متحده و ایران بودجه اختصاصی برای تولید واکسن کووید-19 را تخصیص دادند.
نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر با مقایسه سیاست‌ها و نتایج کووید-19 در کشورهای منتخب، بر نقش مهم شیوه، نوع، رویکرد، زمان و جامعیت تدوین سیاست‌های سلامت و نحوه دستیابی به نتیجه نهایی صحه گذاشته است. طبق نتایج مطالعه حاضر، کشورهایی که پیش از آغاز کووید-19 خطر آن را جدی گرفتند، با اتخاذ سیاست‌های مناسب و به موقع توانستند گسترش آن را کنترل و به نتایج مطلوب‌تری دست یابند. از همه مهم‌تر، حمایت سیاسی به موقع و قوی، تأکید بر انجام آزمایش‌های تشخیصی بیشتر و ردیابی ارتباطات از طریق فن‌آوری‌های نوین نیز بر عملکرد موثر کشورهای موفق‌تر در پاسخ به کووید-19 تأثیرگذار بوده است. علاوه بر ضعف در حمایت سیاسی، عوامل دیگری ازجمله تاخیر در واکنش اضطراری؛ جدی نگرفتن شیوع بیماری؛ تأخیر در شناسایی موارد ابتلا؛ همکاری بین بخشی ناکافی؛ نظام نظارت، پایش و ارزشیابی نامناسب و فقدان سیاست‌های هماهنگ و یکپارچه از دلایل اصلی نتایج نامطلوب در این همه‌گیری محسوب می‌شوند. استفاده از تجارب و درس‌آموزه‌های سیاستی سلامت برای عملکرد کارآمدتر در این زمان دشوار ضروری است. همه ما در این مبارزه مسئولیم و لازم است در جهت حفظ و ارتقای سلامت هم‌وطنانمان از هیچ کوششی فروگذار ننماییم.