دکتر حسن رودگری - دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، کار گروه تازه‌های علمی کرونا - سازمان نظام پزشکی کشور
 

به گفته وبسایت رسمی واکسن اسپوتنیک که تولید انستیتو ملی تحقیقات اپیدمیولوژی و میکروب شناسی گامالیا روسیه است، فاز اول و دوم کارآزمایی این واکسن در ۱۱ مرداد ۱۳۹۹ در روسیه تکمیل شد و مراحل بعدی بر روی ۴۰هزار داوطلب از  ۴ شهریور ۱۳۹۹ در روسیه آغاز گردید، هرچند کشورهای امارات، هند، ونزوئلا، مصر و برزیل کارآزمایی‌های مستقل خود بروی این واکسن را در دست دارند. این واکسن در ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ در روسیه ثبت رسمی شد و مجوز اضطراری گرفت. 

به ادعای انستیتو گامالیا این واکسن در دو فاز کارآزمایی بالینی توانسته آنتی‌بادی مناسب تولید نموده و حتی یک‌ داوطلب نیز مبتلا نگردید (احتمالا منظور نوع شدید بیماری بوده چون در ترایال مبتلا گردیدند).

پیشتر در خبرهای ماه دسامبر ۲۰۲۰ آمده بود که دانشمندان روسی و بریتانیایی در تیمی مشترک مشغول کار همزمان بر روی واکسن آسترازنکا (آکسفورد) و اسپوتنیکV هستند.

اما مهمترین اتفاق امروز به تاریخ امروز دوم فوریه در مجله Lancet برای این واکسن اتفاق افتاد که حاکی از اثربخشی ۹۱/۶٪ واکسن اسپوتنیک در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است. این تحقیق به روش Randomised  Double-blind Placebo-control clinical trial بر روی ۱۹۸۶۶ داوطلب بود که ۴۹۰۲ نفرشان پلاسبو دریافت نمودند و به بقیه دو دوز مجزا واکسن بفاصله ۳ هفته تزریق شد. در گروه پلاسبو ۷۸ نفر و در گروه واکسن ۱۶ نفر دچار بیماری غیر شدید گشتند. این تحقیق مدعی است که واکسن ایمنی پادتنی و سلولی بسیار قوی می‌دهد. 

به ادعای شرکت سازنده، این واکسن قابلیت نگهداری و حمل و نقل در دمای ۲+ تا بعلاوه ۸+ را دارد که در بین واکسن‌های موجود شرایط راحت‌تری است. 

پروفسور ارتیل از مرکز واکسن و ایمونوتراپی انستیتو ویستار آمریکا معتقد است این واکسن می‌تواند از ۱۰۰٪ موارد شدید و مرگ پیشگیری کند و حتی دوز اول قابلیت اثربخشی تا ۸۷/۶٪ را دارد. 

پروفسور دیوید لیورمور میکروب‌شناس دانشگاه East Anglia انگلستان می‌گوید بر اساس Peer-reviewed study واکسن بین روز ۷ تا ۱۴ تزریق۵۰٪ و بین روز ۱۴ تا ۲۱ تزریق ۷۴٪ و از روز ۲۱ به بعد ۱۰۰٪ اثربخشی در مقابل ابتلای شدید به کووید۱۹ می‌دهد. در این مطالعه ۲۱۴۴ داوطلب بین ۶۰ تا ۸۷ سال نیز حضور داشتند و اثربخشی واکسن برای آنها ۹۱/۸٪ بوده است. 
از ۶۸ داوطلب در این مطالعه که دچار عوارض جدی شدند به تایید یک کمیته مستقل ارزیابی، هیچکدام ناشی از واکسن نبوده است. 

شایان ذکر است که تکنولوژی به کار رفته در این واکسن همان تکنولوژی آسترازنکا (آکسفورد) است که در این تکنولوژی شناخته شده، از vector استفاده می‌شود. تنها فرق در نوع آدنوویروسی است که در این دو واکسن به کار رفته است. در اسپوتنیک از سروتایپ Ad5 و Ad26 آدنوویروس برای تولید وکتور استفاده شده و ماده ژنتیکی مربوط به پروتئین S روی آن سوار گردیده است.  

نتیجه می‌گیریم واکسن اسپوتنیک نیز همانند آکسفورد، تکنولوژی مشترکی دارد و همانند فایزر و مدرنا از ژنتیک استفاده می‌نماید و البته در فاز ۳ تحقیقات بوده و مجوز اضطراری دارد (برای همه تولیدات پزشکی، فاز چهارم یا post marketing پس از استفاده انبوه کامل می‌شود)، فلذا تمام حرف‌های واقعی کارشناسان  و بدون سند علمی غیرکارشناسان در مورد این واکسن هم همانند سایر واکسن های معروف امریکایی، انگلیسی، چینی و غیره میتواند مطرح باشد. از طرفی با توجه به اینکه نتیجه تحقیقات فاز ۳ اسپوتنیک امروز در لنست چاپ شده پس این نتایج احتمالا نمی‌توانسته به لحاظ مستندات معیار خرید آن برای کشور بوده باشد و بهتر است در خریدهای آتی حتما به دنبال چنین مستنداتی بود. خوشبختانه امروز مقاله Lancet می‌تواند به ارزیابی واکسن اسپوتنیک کمک بزرگی کند. 
هرچند اکنون نتایج فاز ۳ اسپوتنیک امیدوارکننده است ولی این باور وجود دارد که کماکان سیاست استفاده از سبد واکسن احتمالا عاقلانه‌تر از تک واکسن باشد و البته از همه چیز عاقلانه‌تر شروع واکسیناسیون با هر واکسنی که حداقل‌های علمی و ایمنی را داشته باشد و مستندات شفاف قابل بررسی داشته باشد، می‌باشد. 
نظر سازمان نظام پزشکی که توسط رئیس کل آن پیشتر بیان شده کماکان تاکید بر مستندات علمی است که بهترین رویه برای ارزیابی سیاستگذاری برای واکسیناسیون می‌باشد. 

برای دانلود اصل مقاله کلیک کنید.