اقدام به خودکشی و آسیب به خود در کودکان و نوجوانان تمام جوامع و کشورها، به‏ ویژه در میان نوجوانان دیده می‏شود. ممکن است این رفتار در موقعیت‏های بحرانی (مانند همه ‏گیری کرونا) وافزایش فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن افزایش یابد. 
نظام‏های بهداشتی و درمانی در بسیاری از کشورها راهبردهایی برای پیشگیری از خودکشی اتخاذ کرده‏اند. یکی از این راهبردهای اولیه در این زمینه، کاربرد آموزش همگانی در مورد شناخت عوامل خطر، روش‏های پیشگیری، شناسایی کودکان و نوجوانان در معرض خطر و شیوه‏های کمک گرفتن از مراکز تخصصی است.

الف) عوامل خطر
خودکشی برآیند تأثیر عوامل مختلف زیستی، روان‏شناختی و اجتماعی است و معمولاً به یک دلیل خاص اتفاق نمی‏افتد. بنابراین ضروری است عواملی که برخی نوجوانان را در خطر اقدام به خودکشی قرار می‏دهند بشناسیم و برای کاهش آن اقدام کنیم.
بسیاری از نوجوانانی که دست به خودکشی می‏زنند به یک بیماری روانپزشکی زمینه‏ای مانند افسردگی مبتلا هستند و به همین دلیلبرای کنار آمدن و سازگاری با تنش‏هایی که دردوران بلوغ رایج است، توانایی کمتری دارند، مانند طرد شدن از سوی هم‏سالان و دیگر افراد مهم زندگی، شکست (ناکامی تحصیلی و ... )، جدایی والدین، آشفتگی و مشکلات خانوادگی (درگیری، خشونت) و مشکلات شدید اقتصادی. ممکن است کودکان یا نوجوانان به این نتیجه برسند که وضعیت خیلی بد است، نمی‏توان اوضاع را تغییر داد و هیچ راهی وجود ندارد. بنابراین، در واکنش به مشکلاتی که پیش رودارند ممکن است دست به خودکشی بزنند. در مواردی نیز اقدام به خودکشی به‏صورت کاملاً ناگهانی و تکانشی و به‏ دنبال انباشته شدن از خشم یا ناراحتی و درماندگی شدید صورت می‏گیرد.

عواملی که خطر اقدام به خودکشی را در نوجوانان افزایش می‏دهند عبارتند از:
1-    ابتلا به یک اختلال روانپزشکی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی
2-    اختلاف یا قطع ارتباط با دوستان صمیمی (درگیری، تنش، طرد شدن از سوی هم‏سالان، شکست‏ها و فقدان‏های عاطفی)
3-    درگیری، تنش و خشونت شدید در محیط خانواده(مشکلات جدی خانوادگی، محرومیت از محیط گرم عاطفی، روش‏های تربیتی و فرزندپروری همراه با خشونت و آشفتگی)
4-    مورد آزار جسمی، جنسی، قلدری یا تهاجم واقع شدن
5-    مصرف الکل و مواد
6-    مشکلات طبی یا جسمی شدید و طولانی
7-    مواجهه با خودکشی اعضای خانواده، دوستان یا اخبار و صحنه‏های خودکشی در رسانه ‏ها و فضای مجازی
8-    داشتن سابقه اقدام به خودکشی قبلی، سابقه خانوادگی اختلال خلقی یا خودکشی
9-    برخوردار نبودن از حمایت خانواده و اجتماع
ب) نشانه‏ های هشدار دهنده
توجه به نشانه‏های هشداردهنده کمک می‏کند تا والدین بتوانند به‏موقع مانع از انجام اقدامات خطرناک توسط کودک یا نوجوان شوند. برخی از مهم‏ترین این نشانه‏ ها عبارتند از:
1-    اشتغال ذهنی با مردن،جستجوی اخبار و روش‌های خودکشی در اینترنت
2-    گفتگو یا نوشتن در مورد خودکشی که می‌تواند مستقیمیا غیرمستقیم به این موضوع اشاره داشته باشد.(ممکن است بگوید«نمی‏خواهم زنده باشم» و یا«نمی‏خواهم برای شما دردسر باشم» و یا حتی به شکل شوخی و طنز مطرح کند«چقدر خوب است که آدم خودش را بکشد و از این زندگی راحت بشود...)
3-    بازی با وسایل و اسباب بازی یا دوستان با ماجرا و محتوای مربوط به مرگ و خودکشی در کودکان خردسال‏تر
4-    تمایل به انزوا و کناره‌گیری از روابط اجتماعی
5-    بی‌ثباتی، نوسان خلق و ناپایداری هیجانی(حالت‏های متنوع از غمگینی، پرخاشگری و یاافزایش انرژی و سرخوشی ظرف چند ساعت یا در طول روز یا هفته)
6-    افزایش مصرف مواد و الکل
7-    احساس ناامیدی، درماندگی یا رسیدن به بن‏بست در مورد یک واقعه یا موقعیت
8-    تغییر روال‏های معمول زندگی مثل خواب و خوراک و یا تغییر ناگهانی الگوی رفتاری یا وضعیت خلقی (از حالت غمگینی و ناراحتی به احساس راحتی و شادی) در نوجوانی که به شدت تحت فشار بوده است. به‏نظر می‏رسد تصمیم خود را برای خودکشی گرفته و دیگر مشکلات برایش اهمیتی ندارد.
9-    سابقه اقدامات پرخطر یا آسیب زدن به خود
10-    دسترسی به سلاح گرم
11-    بخشیدن وسایل خود به دیگران بدون وجود دلایل منطقی

ج) کارهایی که والدین باید انجام دهند
با مشاهده نشانه‏ های هشدار دهنده در کودک یا نوجوان، اقدامات فوری زیر را انجام دهید:
1-    با خطوط تماس ۱۴۸۰ صدای مشاور، ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، اورژانس مراکز روانپزشکی یا روانپزشک فرزندتان تماس بگیرید.
2-    او را تنها نگذارید، وسایل خطرناک، دارو و مواد سمی را از دسترس او خارج کنید.
3-    اگر متوجه شدید که نوجوان شما با مرگ و خودکشی اشتغال ذهنی دارد، بلافاصله با او صحبت کنید. از او در مورد اینکه آیا احساس غمگینی و ناامیدی دارد و یا به مردن و خودکشی فکر می‏کند سئوال کنید. از به‏کار بردن کلمه «خودکشی» نترسید. مطمئن باشید که صحبت دربارۀ خودکشی خطر آن را افزایش نمی‏دهد.
4-    از نوجوان بخواهید راجع به احساساتش صحبت کند، به او گوش دهید وبرای مشکلات و نگرانی‏هایش اهمیت قائل شوید. نگوئید:«این مشکلات که جای نگرانی ندارد، تو بی‏خودی نگرانی ...». در عوض به او اطمینان دهید که دوستش دارید و برایتان خیلی اهمیت دارد. به او یادآور شوید که برای حل مشکلات می‏تواند روی کمک شما حساب کند.
5-    به عنوان مثال می‌توانید بگوئید: «می‌فهمم که الان چه حالی داری... غمگینی و از همه چیز عصبانی هستی... ولی من و بابا کنارت هستیم... ما دوستت داریم و کمکت می‏کنیم تا حس بهتری داشته باشی ...»
6-    دنبال کمک‌های تخصصی پزشکی باشید. نوجوانانی که افکار خودکشی دارند باید توسط روانپزشک حاذق معاینه و ارزیابی شوند.
د) سایر اقداماتی که والدین می‏توانند برای جلوگیری از خودکشی نوجوان انجام دهند.
1- صبر نکنید تا او نزد شما بیاید و ناراحتی‏ اش را مطرح کند. اگر فرزندتان غمگین یا مضطرب است، از او دربارۀ مشکل سئوال و اعلام کنید که آماده کمک به او هستید.
2- توجه!! بسیاری از نوجوانانی که افکار خودکشی دارند ممکن است نشانه‏های هشدار دهنده را پیشاپیش بروز دهند. به این نشانه‏ ها، سخنان و رفتارها توجه کنید و از کنار آن‏ها بی ‏تفاوت عبور نکنید.(برای مثال تهدید به خودکشی را نمایشی در نظر نگیرید، از به‏ کاربردن جملات تحریک کننده مثل «اگر راست می‏گی، برو خودت را بکش!» از طرد کردن فرزندتان اجتناب کنید برای مثال نگویید:«چه بهتر که بمیری! تازه همگی از دستت راحت می‏شیم»
3- گوشه‌گیری را تشویق نکنید. نوجوان را تشویق کنید با دوستان و افراد حمایتگر خانواده در ارتباط باشد ولی برای این کار او را تحت فشار قرار ندهید.
4- بک زندگی سالم را تشویق کنید. کمک کنید تا بتواند به‏اندازه کافی بخوابد، ورزش کند و غذای سالم بخورد.
5- از برنامه درمانی حمایت کنید. اگر فرزندتان به‏دلیل افکار خودکشی و مشکلات روانپزشکی تحت درمان است به او یادآور شوید که زمان لازم است تا حال او بهتر شود. به او کمک کنید که توصیه‏های پزشکی را پیگیری کند. هم‏چنین کمک کنید تا در فعالیت‏هایی شرکت کند که باعث می‏شوند دوباره به توانمندی هایش اطمینان پیدا کند.
6- او را سرزنش نکنید. از سرزنش و تحقیرفرزندتان به‏خاطر نشانه‏ ها و اختلالات روانپزشکی، مصرف دارو یا فکرهایی که دارد اجتناب کنید.(یکسره نگویید:«مثل اینکه امروز دوباره قرصت را نخوردی، باز هم از این حرف‏ها می‏زنی...)

هـ) برخورد با نوجوانی که اخیراً اقدام به خودکشی داشته است
در مواردی که نوجوان اخیرا اقدام به خودکشی داشته و نجات یافته است، اقدامات زیر را انجام دهید:
1-    انکار، سکوت و یا نپرداختن به موضوع کمکی به او نمیکند. با او در مورد این موضوع و مشکلاتش صحبت کنید.
2-    با فرزندتان همدلی کنید، به حرف‌هایش گوش دهید، نگرانی خود را از اتفاقی که افتاده ابراز کنید. به او یادآوری کنید که برایتان دوست داشتنی و ارزشمند است و تأکید کنید که آماده کمک به او هستید.
3-    در برخورد با رفتار خودکشی نوجوان نگاه تنبیه‏ گرانه نداشته باشید. وقتی می‏خواهید او را نصیحت کنید، مشکلات و احساساتش را در نظر بگیرید.
4-    بعد از طی شدن مرحله حاد، در مورد افکار خودکشی و احتمال اقدام بعدی از او سئوال کنید. یادتان باشد که در این خصوص او را با سئوالات خود بمباران نکنید و تحت فشار قرار ندهید.
5-    اشاره‏ ها یا تهدیدهای نوجوان به مرگ یا خودکشی مجدد را جدی بگیرید. ولی در عین حال در مقابل تهدیدها کنترل خود را از دست ندهید و مراقب باشید تا این تهدیدها به روشی برای معاف شدن از رعایت قوانین، رسیدن به خواستهها و مجوزی برای انجام اقدامات پرخطر دیگر تبدیل نشود. در صورت مواجهه با این شرایط از متخصصین سلامت روان مشورت بگیرید.
6-    نوجوان را برای صحبت در مورد مشکلاتی که آزارش می‏دهد تشویق کنید و برای کمک به حل این مشکلات آماده باشید.
7-    نوجوان را تشویق کنید در صورت نیاز از دوستان و افراد مورد اعتماد فامیل برای حل مشکل کمک بگیرد.
8-    مراقب باشید!! یک بار اقدام به خودکشی، احتمال اقدام مجدد را افزایش می‌دهد! نظارت خود را روی رفتار و گفتار فرزندتان افزایش دهید و وسایل خطرناک را از دسترس وی خارج کنید.
9-    از متخصصین روانپزشکی کمک و مشورت بگیرید.
10-    برای درمان مشکلات روانپزشکی زمینه‏ای از جمله افسردگی و مشکلات خلقی اقدام کنید.
به یاد داشته باشید که خودکشی قابل پیشگیری است. 
اگر بنابر شواهد موجود نگران فرزندتان هستید، حتماً با او صحبت کنید و برای کمک به او از روش‏ هایی که در بالا پیشنهاد شد بهره بگیرید.

کمیته روانپزشکی اجتماعی - انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان ایران