تا امروز شایعات فراوانی پیرامون جهت‌داری خبررسانی #بی‌بی‌سی_فارسی شنیده بودم؛ با این حال هیچ کدام از گمانه‌ها برایم قانع‌کننده و مستند نبودند. اما امروز که با این گزارش روبه‌رو شدم، شاخک‌هایم تکان خورد و گفتم بروم صحت آن را بررسی کنم.

گزارش بی‌بی‌سی

نخست تلاش کردم مقاله‌ی اصلی را بیابم. پیش از آن به گزارشی از روزنامه‌ی نیویورک تایمز پیرامون همین گزارش برخوردم که لینک آن گذاشته شده است.

لینک مقاله: https://tinyurl.com/yb9xkc4o

این گزارش اشاره‌ای به هفت کشور با شدیدترین تغییرات جمعیتی نکرده و حتی نامی از ایران هم در آن نیامده است. با این حال گزارش #نیویورک‌_تایمز بنا به پایبندی به اصول حرفه‌ای گزارشگری، لینک مقاله‌ی نشریه‌ی The Lancet را برای مطالعه‌ی بیشتر، بر خلاف گزارش بی‌بی‌سی فارسی، گذاشته بود و توانستم به مقاله‌ی اصلی دست یابم.

لینک مقاله: https://tinyurl.com/ybadb2q7

ترجمه‌ی عنوان مقاله، «سناریوهای باروری، مرگ‌ومیر، مهاجرت و #جمعیت 195 کشور و ناحیه سال‌های 2017 تا 2100» است که در چهاردهم جولای 2020 منتشر شده است. با توجه به گزارش بی‌بی‌سی که به مطالعه‌ی تازه‌ی نشریه‌ی لنست اشاره دارد، مقاله‌ی یادشده همان مطالعه‌ی مدنظر گزارش #بی‌بی‌سی است. از عنوان مقاله به نظر می‌رسد شاید گفته‌ی گزارش بی‌بی‌سی مبنی بر این که ایران یکی از هفت کشور با شدیدترین تغییرات جمعیتی در سال‌های آینده باشد، یافته شود. نخست یافته‌های (Findings) مقاله را که زیرمجموعه‌ی بخش چکیده‌ (Summary) بود، مطالعه کردم. نامی از #ایران نیامده بود.

تعجب کردم. تصمیم گرفتم نام ایران را در مقاله جست‌وجو کنم. نتیجه شایان توجه است. تنها چهار بار! نام ایران در این مقاله آمده است که در توئیت‌های بعدی، این چهار به‌کارگیری واژه‌ی ایران را بررسی می‌کنم.

نخستین باری که واژه‌ی #ایران در مقاله به کار رفته، در یک جدول است که بخشی از آن را بریده‌ام. این جدول برآوردهای جمعیتی نویسندگان مقاله برای 195 کشور برای سال‌های 2017 و 2100 را نمایش می‌دهد. ایران در بخش آفریقای شمالی و خاورمیانه جدول دسته‌بندی شده است.

. رقم نخست جمعیت سال 2017 را نمایش می‌دهد، رقم دوم پیش‌بینی جمعیت در سال 2100، رقم چهارم پیش‌بینی بیشینه جمعیت و سال رخداد آن، رقم پنجم نرخ باروری در سال 2017 و رقم ششم پیش‌بینی نرخ باروری در سال 2100.

سه بار دیگری که نام ایران در مقاله آمده است، در این نمودار است. همان‌گونه که می‌بینید، این جدول ارتباطی به پیش‌بینی‌های جمعیتی ندارد و مربوط به ارقام تولید ناخالص داخلی کشورهای مورد ارزیابی پژوهش است.

در این مطالعه تنها چهار بار نام #ایران آمده است و حتی یک بار هم نام آن در نوشته‌ی اصلی مقاله به کار نرفته است. در مقالات علمی، نویسندگان می‌کوشند در کنار ارائه‌ی داده‌ها به شیوه‌های گوناگون، یافته‌های مهم و قابل توجهشان را در نوشته‌ی اصلی یادآوری کنند. بنابراین اگر داده‌های مرتبط به ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم از نگاه ارزیابی این پژوهش به شمار می‌آمد، انتظار می‌رفت لااقل یک بار در نوشته‌ی اصلی به نامش اشاره شود. چیزی که من نیافتم.

جدا از بررسی مقاله‌ی اصلی، حتی با بررسی شیوه‌ی نگارش گزارش #بی‌بی‌سی هم می‌توان به صحت آن تردید نمود. این گزارش به هفت کشور پرداخته است که یکی از آنان، ایران است. بخش‌های مرتبط به کشورهای دیگر در این گزارش، با ارائه‌ی آمارهایی از مطالعه‌ی نشریه‌ی #لنست همراه است. اما هنگامی که به #ایران می‌رسد، هیچ آماری ارائه نمی‌شود و تنها به کلی‌گویی‌های کیفی اکتفا می‌کند:

«انتظار می‌رود ایران در پایان قرن حاضر شاهد کاهش جمعیتی چشمگیری باشد»!

این تمایز در پرداختن گزارش، تردیدبرانگیز است.

این گزارش بدون نام نویسنده منتشر شده است که این نیز به اعتبار حرفه‌ای آن آسیب می‌زند و باید بررسی شود آیا این رویه‌، انتشار بدون نام نویسنده، یک قاعده‌ی باپیشینه در ارائه‌ی محتوا از سوی این رسانه است یا این که ناشناس‌بودن نویسنده علت دیگری دارد.

مدتهاست که به شیوه‌ی ارائه‌ی محتوا از سوی بی‌بی‌سی فارسی انتقادهایی شده است. در این رشتو کوشیده شد تا اعتبار و بی‌طرفی گزارش منتشرشده از سوی این رسانه که دیدگاهی نزدیک به حاکمیت داشت، ارزیابی شود. به نظر می‌رسد گزارش یادشده به تحریف جدی در ارائه‌ی محتوا از منبع اصلی دست زده است.

پایان