محمد جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در گفتگو با سپید به آخرین وضعیت پرونده الکترونیک سلامت در ایران اشاره می‌کند و تاکید دارد که امسال، بیش از 50 درصد بحث امضای الکترونیک پزشکان، محقق خواهد شد.

جهانگیری می‌گوید فرآیند تحقق نسخه الکترونیک در یک بازه کوتاه مدت جواب نمی‌دهد و تحقق کامل آن به همکاری همه ذینفعان نسخه الکترونیک در کشور، نیاز دارد. مشروح این گفتگو را از نظر می‌گذرانید.

سپید: چندی قبل، وزیر بهداشت اعلام کرد که اجرای پرونده الکترونیک سلامت در کشور شتاب گرفته است. چه تحولات جدی در راستای اجرای پرونده الکترونیک سلامت در ایران، محقق شده است؟
اجرای پرونده الکترونیک سلامت برای همه آحاد مردم در برنامه چهارم توسعه، قید شده بود. در برنامه پنجم و ششم توسعه نیز به اجرای این موضوع تاکید شد. اجرای این الزام قانونی به زیرساخت‌های مهمی نیاز داشت. در وزارت بهداشت دولت قبل، زیرساختی به نام «سپاس» را برای اجرای این موضوع، طراحی کردند. در حوزه‌های مختلف اجرایی نیز همکاری‌ها از سوی سازمان نظام پزشکی، سازمان برنامه و بودجه، سازمان‌های بیمه گر، وزارت ارتباطات و فناوری و سایر بخش‌ها انجام شد. البته برخی زیرساخت‌ها و مولفه‌های دیگر در این حوزه همچنان محقق نشده بود. یکی از عمده الزامات اجرای پرونده الکترونیک سلامت، بحث فرهنگ سازی است. هم گیرنده و هم ارائه دهنده خدمات درمانی باید نسبت به مفید بودن و جامعیت این طرح، پی می‌بردند و برای اجرای پرونده الکترونیک سلامت، اولویت قائل می‌شدند. این جریان فرهنگ سازی، بسیار با طمانینه جلو می‌رفت. وقتی به دوران کرونا رسیدیم، بحث اجرای پرونده الکترونیک سلامت، تقویت شد و لزوم اجرای آن هم از سوی گیرندگان خدمت و هم ارائه دهندگان خدمت، بیشتر احساس شد. سطح همکاری‌ها برای اجرای این برنامه در دوران کرونا بیشتر شد. در شرایط فعلی با توجه به شیوع کرونا، مردم هم به دنبال دریافت خدمات الکترونیکی هستند. در این شرایط، مردم تمایل بیشتری دارند که بحث نوبت‌گیری، مشاوره و بسیاری از فرآیندهای درمانی را به شکل الکترونیک انجام دهند و دفترچه بیمه خود را مدام جابجا نکند. در سایر صنوف هم این اتفاق افتاد و خیلی از خریدهای مردم به صورت آنلاین درآمد. در این وضعیت، خود پزشکان و سایر ارائه دهندگان خدمت هم خودشان را با شرایط موجود، وفق دادند. درواقع در دوران کرونا، لزوم الکترونیکی شدن فرآیندهای درمانی، بیش از گذشته احساس شد. وزارت بهداشت با همکاری سایر ذینفعان این حوزه نیز سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دادند و اجرای پرونده الکترونیک سلامت را در اولویت قرار دادند. هم‌اکنون نیز تکمیل پرونده الکترونیک به طور جدی در دستور کار وزارت بهداشت قرار دارد. حتی در قانون برنامه و بودجه سال 99، الزام شده است که شورای عالی بیمه در سه ماهه اول امسال، اجرای نسخه الکترونیک را تعیین تکلیف کند تا پرداخت سازمان‌های بیمه گر در سال 99 از طریق سیستم نسخه الکترونیک باشد. در سه ماهه اول امسال، طی جلسات متعددی که برگزار شد، نقش هر دستگاه در اجرای پرونده الکترونیک سلامت به طور واضح تعیین شد. دستورالعمل‌ها، تدوین و تبیین شد و از طریق وزیر بهداشت و رئیس شورای عالی بیمه سلامت نیز بر اساس قانون ابلاغ شد.

سپید: در این بین، سازمان نظام پزشکی چه فعالیت‌هایی در راستای اجرای پرونده الکترونیک سلامت انجام داد؟
محور اصلی فعالیت سازمان نظام پزشکی بر ارائه‌دهندگان خدمات پزشکی تاکید دارد. واقعیت هم این است که نسخه الکترونیک یا کاغذی در نهایت توسط پزشک نوشته می‌شود. نظام پزشکی در وهله اول وظیفه داشت که بستر لازم برای اجرای نسخه الکترونیک را فراهم کند. در این راستا، مطالعات متعددی از چندین کشور مختلف داشتیم تا ببینیم آنها چه مسیری برای اجرای پرونده الکترونیک طی کرده‌اند. نمی‌خواستیم یک طرفه به جامعه پزشکی دستور بدهیم که نسخه الکترونیک را اجرا کنند، اما بسترهای لازم آن فراهم نباشد. بر اساس این مطالعات، دو پایلوت در بابلسر و چناران خراسان رضوی انجام شد. نتیجه پایلوت‌ها نیز احصا شد. در طرح دیگری وظایف خودمان را احصا کردیم که در حوزه نظام ارائه خدمات الکترونیک باید چه کارهایی انجام دهیم. در وهله اول برای اجرای نسخه الکترونیک، پزشک باید از طریق سازمان نظام پزشکی، معرفی شود و احراز هویت پزشک از طریق سیستم‌های الکترونیکی انجام خواهد شد. یعنی سیستم بداند که این فرد همان پزشکی است که در حال ارائه خدمت است. در سیستم حضوری، پزشک را می‌بینید، اما در سیستم الکترونیکی، احراز هویت پزشک، سخت‌تر است. همچنین باید در این سیستم، احراز صلاحیت را تعیین می‌کردیم. یعنی تعیین کنیم که صلاحیت این فرد در ارائه خدمات پزشکی، در چه حوزه‌هایی است. این کارها را از نظر مفهومی دنبال کردیم. بر اساس قانون ماده واحده که در سال 76 تصویب شد، کمیسیون ملی در سطح کشور بین سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت شکل گرفت تا به عنوان کمیسیون ملی صلاحیت حرفه‌ای، کارها را انجام دهد.

در خود سازمان نظام پزشکی نیز زیرساخت‌های این امر فراهم شد. در این راستا، با توجه به مصوبات شورای عالی نظام پزشکی نیز اداره‌ای با عنوان امضای الکترونیک و اداره صلاحیت حرفه‌ای در کنار اداره صدور پروانه‌ها و ثبت نام، عهده‌دار اجرای این مباحث شدند. همه این کارها به این منظور انجام شد تا هم مردم و هم جامعه پزشکی به این سیستم، اعتماد کنند و زیرساخت‌‎های اجرای پرونده الکترونیک سلامت، فراهم شود.

سپید: فرآیند ثبت امضای الکترونیک جامعه پزشکی چگونه است؟
پزشکان با مهر و امضای خود، تجویز نسخه‌هایشان را رسمیت می‌بخشند. در حوزه نسخه الکترونیک، امضا و مهر فیزیکی وجود ندارد. در این راستا باید بستر امضای الکترونیک جامعه پزشکی را فراهم می‌کردیم. با همکاری وزارت بهداشت، قوه قضاییه و وزارت ارتباطات، قابلیت کارت هوشمند ارائه دهندگان خدمات سلامت با قابلیت امضای امن دیجیتال فراهم شد. این امضای امن دیجیتال، شرایطی را فراهم آورد که تمام اسنادی که به صورت الکترونیکی در حوزه ارائه خدمات سلامت تولید می‌شود، به صورت واقعی از سوی ارائه دهندگان خدمات امضا شود. این کار در توسعه خدمات الکترونیک هم در محافل حقوقی و هم در محافل مالی بسیار اثرگذار است. اینها وظایف مهمی بود که سازمان نظام پزشکی به سرانجام رساند. برای ارائه خدمات در بستر نسخه الکترونیکی، فراخوانی هم ارائه دادیم و از شرکت‌های خصوصی داوطلب، آزمون صلاحیت گرفته شد و در نهایت به وزارت بهداشت معرفی شدند. حدود چهار شرکت تاکنون این استانداردها را قبول شده اند و حدود 15 شرکت دیگر هم تلاش می‌کنند که استانداردها را پاس کنند.

سپید: آیا امضای الکترونیک پزشکان، قابل جعل نیست؟ چه راهکاری برای جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی پیش بینی شده است؟
سیستنم هوشمندی طراحی کرده‌ایم که روی کارت هوشمند پزشکان قرار دارد. امضای الکترونیک، فقط به پزشک داده می‌شود. این امضای الکترونیک پزشکان اصلا قابل احصا در جایی غیر از سازمان نظام پزشکی نیست. سیستم‌هایی نیز برای رصد و نظارت بر این موضوع داریم. نکته مهم دیگر این است که برای امضای الکترونیک، باید هم نرم افزار و هم سخت افزار وجود داشته باشد. یعنی پزشک باید حتما کارت هوشمند را در اختیار داشته باشد تا بتواند وارد سیستم شود. همچنین از چندین مسیر دیگر، پزشک احراز هویت می‌شود. ایننکه پزشک از کدام درگاه وارد شده است، مورد رصد وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه گر قرار دارد. هم‌اکنون زیرساخت‌های خوبی برای اجرای پرونده الکترونیک سلامت در کشور ما وجود دارد، اما در اجرای این کار عقب هستیم. هم وزارت بهداشت، هم سازمان نظام پزشکی و هم سازمان‌های بیمه‌گر، خواستار اجرای جدی پرونده الکترونیک هستند. در این بین، نیاز به همکاری بیشتر مردم و جامعه پزشکی داریم. واقعیت این است که اجرای پرونده الکترونیک و نسخه الکترونیک، بیشترین نفعش به مردم و جامعه پزشکی می‌رسد.

با اجرای پرونده الکترونیک سلامت، کیفیت ارائه خدمات افزایش پیدا می‌کند. وقتی پزشک، اطلاعات بروزی درباره بیمار دارد، تشخیص بهتری نیز خواهد داشت. در نتیجه کیفیت درمان هم ارتقا پیدا می‌کند. وقتی اطلاعات قبلی بیمار وجود داشته باشد، فرآیند درمان بسیار دقیق‌تر خواهد بود. از سوی دیگر، تشکیل پرونده الکترونیک سلامت، از هزینه‌های غیرضروری در نظام سلامت نیز جلوگیری می‌کند. این کار مانع از تکرار فرآیندهای درمان خواهد شد. با این اقدامات، دوباره کاری در نظام سلامت، کنترل می‌شود و مثلا از آزمایش‌های تکراری جلوگیری می‌کند.

سپید: به نظرتان امسال تا چند درصد از فرآیند پرونده الکترونیک سلامت و نسخه الکترونیک در ایران، محقق خواهد شد؟
در همه جای دنیا، روال اینگونه است که پرونده الکترونیک سلامت، یک روزه یا یک ساله جواب نمی‌دهد. فرآیند نسخه الکترونیک در دنیا، اغلب حدود 10 سال زمان برده است. در این حوزه ما پیشرفت‌های زیادی داشته‌ایم. نسخه الکترونیک در ایران، رشد قابل توجهی داشته است. امسال پیش بینی می‌کنیم که بیش از 50 درصد فرآیند نسخه الکترونیک در ایران، محقق شود تا بتوان در یک بازه سه تا پنج ساله، کل این فرآیند را تکمیل کنیم.
البته ذکر این نکته ضروری است که بحث نسخه الکترونیک در هیچ کدام از نقاط دنیا به طور صددرصد محقق نشده است. این کار یک فرآیند کاملا تدریجی است. این کار به صرف زمان کافی نیاز دارد تا ابعاد مختلف نسخه الکترونیک را در ایران محقق کرد.

همچنین یکی از بحث‌های مهم در نسخه الکترونیک که مردم و جامعه پزشکی باید به آن توجه کنند این است که این کار صرفا از طریق یک سامانه، انجام پذیر نیست. این کار نیاز به سرمایه‌گذاری جدی دارد. این سرمایه گذاری نیز باید از سوی تمام ذینفعان نسخه الکترونیک، انجام شود. بنابراین نباید فکر کنیم که این کار فقط در حیطه وظایف دولت یا یک نهاد خاص است.

در این راستا یکی از اقداماتی که مدنظر داریم و مصوب شده این است که می‌خواهیم به مطب‌ها گواهی مطب دیجیتال ارائه شود. در هر صورت مطب باید با مبانی نسخه الکترونیک و فرآیندهای درمانی الکترونیک به شکل استاندارد آشنا شود تا بر اساس آن بتواند یک سری استانداردها را اخذ کند. چنین مطبی می‌تواند هم به صورت الکترونیکی و از راه دور مشاوره دهد و هم می‌تواند به صورت حضوری و در بستر نسخه الکترونیک، فرآیند درمان را طی کند.

سپید: آیا پزشکان سالمند در مسیر نسخه‌نویسی الکترونیک، همکاری لازم را دارند؟
اتفاقا برخلاف مباحثی که مطرح می‌شود، پزشکان باسابقه از نسخه نویسی الکترونیک، استقبال بسیار زیادی داشته اند. این تصور غلط که پزشکان سالمند از فناوری استقبال نمی‌کنند، گفتمان اشتباهی است که این پیش فرض‌ها واقعیت ندارد. اتفاقا پزشکان باسابقه، همواره پیشرو بوده‌اند. بر اساس تجربه شخصی در یکی از بیمارستان‌هایی که نسخه الکترونیک را اجرا کردیم، اتفاقا استقبال پزشکان باسابقه‌تر از نسخه الکترونیک، بیشتر از پزشکان جوان بود. پزشکان باسابقه‌تر وقتی می‌بینند که یک فرآیند درمانی به نفع مردم و جامعه پزشکی تمام می‌شود و کیفیت درمان را ارتقا می‌دهد، از آن استقبال می‌کنند.

این وسط شاید پزشکی وجود داشته باشد که سرش بسیار شلوغ باشد و به همین دلیل از نسخه نویسی الکترونیک، چندان استقبال نکند. در این راستا با طراحی برخی ابزارها در سامانه نسخه الکترونیک، تلاش می‌کنیم که اینگونه چالش‌ها حل شود. در این راستا برای همه پزشکان، نسخه واحد نمی‌پیچیم. قطعا روش‌های متفاوتی را برای ارائه خدمات نسخه الکترونیک، طراحی خواهیم کرد.

از سوی دیگر، در دوران کرونا هم دیدیم که علاوه بر فداکاری پزشکان، آنان چه مهارت، دانش و سعه صدر بالایی دارند. گاهی فردی فداکاری می‌کند، اما مهارت ندارد، اما پزشکان ما فداکاری و مهارت را در دوران کرونا تجمیع کردند. آنها تکیه‌گاه مهمی در این روزهای سخت هستند و جانانه به مردم، خدمت می‌کنند. مطمئن هستم با همکاری همین پزشکان، مردم و سایر ذینفعان اجرای نسخه الکترونیک، این پرونده مهم نظام سلامت به سرانجام مطلوب خواهد رسید.