به گزارش روابط عمومی سازمان نظام پزشکی، ۲۶ خرداد مصادف با ۱۵ جون روز جهانی آگاهی بخشی درباره سالمند آزاری است. گروه مهرمندان همواره در راستای افزایش آگاهی سالمندان و سالمندداران در تلاش است و وظیفه خود می داند در چنین روزی، مقاله ای جهت افزایش آگاهی سالمندان عزیز کشورمان در مورد سالمندآزاری و نحوه مقابله با آن را تهیه نماید و در اختیار شما قرار دهد. چندی پیش در مقاله ای آزار و اذیت سالمندان از منظر حقوقی مورد بررسی قرار گرفته است اما در این مقاله، تیم مهرمندان با مطالعات مقالات علمی در ژورنال های معتبر داخلی و خارجی و همچنین سایت بهداشت جهانی سعی در پوشش تمامی جنبه های مربوط به سالمندآزاری نمود.

به آمارهای زیر که در گزارش سال ۲۰۱۸ سازمان بهداشت جهانی در مورد سالمندآزاری آورده شده است توجه کنید:

• در میان ۶ نفر که بالای ۶۰ سال سن دارند حداقل یک نفر مورد سالمندآزاری در جامعه قرار گرفته است.
• در میان سه نفر از پرسنل مراکز نگهداری و پرستاری سالمندان حداقل دو نفر در سالمندآزاری شرکت کرده اند. این بدان معناست که نرخ سالمند آزاری در این مراکز رو به افزایش است.
• سالمندان مورد آزار قرارگرفته دچار صدمات فیزیکی و روحی بلند مدتی می شوند.
• نرخ سالمند آزاری در جوامعی که نرخ سن جامعه رو به افزایش است به شدت در حال رشد می باشد.
• در سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۹۰۰ میلیون نفر سالمند (دارای سن بالای ۶۰ سال) در جهان وجود داشته است که پیش بینی می شود این جمعیت در سال ۲۰۵۰ به حدود ۲ میلیارد برسد.

در مقاله ای از مجله سالمند (منتشر شده در تابستان ۱۳۹۶) اعلام شده است که میزان شیوع سوء رفتار با سالمندان در ایران از دیگر کشورهای جهان بیشتر است. یعنی به عبارت دیگر مقادیر بیشتری از آمارهای بالا در مورد سالمند آزاری در ایران وجود دارد.

حال قبل از آنکه این معضل را بیشتر مورد بررسی قرار بدهیم، بهتر است در مورد آمار سالمندان کشور عزیزمان ایران بیشتر بدانیم:
– در سال ۱۳۹۶ جمعیت افراد بالای ۶۰ سال کشور ۷ میلیون نفر بوده است، که میزان ۸.۹ درصد از جمعیت کشور را شامل شده است.
– در سال ۱۴۳۰ درصد افراد بالای ۶۰ سال کشور به حدود ۲۴.۵ درصد خواهد رسید.

سالمندآزاری چیست؟

فعالیتی که یک بار و یا به صورت مداوم توسط هر فردی با هر نوع نسبتی در زمانیکه اطمینان و اعتماد مورد انتظار است، صورت بگیرد و خلاف آن اطمینان و اعتماد باشد و سبب آسیب و یا انتقال استرس به یک سالمند شود را سالمند آزاری گویند. این نوع از خشونت که بر خلاف حقوق بشر است می تواند شامل آزارهای فیزیکی، جنسی و روانی باشد و یا سوء استفاده از احساسات، سوء استفاده از منابع مالی، ترک کردن، کم توجهی و با عصبانیت و بدون احترام برخورد کردن با سالمندان باشد.

به کانال سازمان نظام پزشکی بپیوندید

ابعاد سالمندآزاری

سالمندآزاری یک معضل مهم سلامت جامعه است. بر اساس مستنداتی که از یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ در ۲۸ کشور با حکومت های سیاسی گوناگون که شامل ۱۲ کشور با سطح در آمد پایین و یا متوسط رو به پایین بوده است، حدود ۱۵.۷ درصد از افراد بالای ۶۰ سال به طریقی مورد آزار قرار گرفته اند. این یعنی از هر ۲۴ نفر ۱ نفر مورد آزار قرار گرفته است و متاسفانه بدلیل شرایطی که در بین سالمندان حاکم است غالبا گزارش های زیادی از سالمند آزاری به مراجع کشور ارائه نمی شود. بنابراین تمام اعداد تخمین زده شده است و می توان به راحتی گفت که اعداد واقعی به مراتب بیش از اعداد اعلام شده است.

در ایران در سال های گوناگون توسط محققین فعال در حوزه سلامت سالمندان، تحقیقاتی در مورد درصد شیوع سالمندآزاری صورت گرفته است که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می شود:
۱- در سال ۱۳۹۱، نوری و همکاران در کلاله، ۲۴۷ نمونه را بررسی کرده اند و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمند آزاری ۲۶.۷ درصد اعلام شده است.
۲- در سال ۱۳۹۴، حسینی و همکاران در چهارمحال و بختیاری، ۴۰۰ نمونه را بررسی کرده اند و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمند آزاری ۱۷.۱۴ درصد اعلام شده است.
۳- در سال ۱۳۹۴، شریف آبادی در یزد، ۲۵۰ نمونه را بررسی نموده و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمند آزاری ۷۹.۶ درصد اعلام شده است.
۴- در سال ۱۳۸۷، منوچهری و همکاران در پارک های استان تهران، ۴۰۰ نمونه را بررسی نموده اند که درصد شیوع کلی سالمندآزاری ۸۷.۸ درصد اعلام شده است.
۵- در سال ۱۳۹۳، خلیلی در کاشان، ۵۰۰ نمونه را بررسی نموده و در زمان انجام مطالعه درصد شیوع کلی سالمندآزاری ۸۰ درصد اعلام شده است.

فاکتورهای ریسک سالمند آزاری

فاکتورهای ریسک که سبب افزایش پتانسیل سالمندآزاری است و در سطوح مختلف شخصی، رابطه، جامعه و اجتماعی – فرهنگی قرار گرفته اند.
شخصی
ریسک هایی که در سطح شخصی قرار دارند شامل سلامت ضعیف جسمی و روانی قربانی و بهم ریختگی های ذهنی آزاردهنده و یا تحت تاثیر قرارگرفتن وی به الکل و مواد می باشند. فاکتورهای دیگری از سطح شخصی که می توانند سبب افزایش ریسک آزار بشوند عبارت اند از جنسیت قربانی و وضعیت زندگی وی. در حالیکه سالمندان زن و مرد به یک نسبت مساوی در معرض خطر هستند اما در بعضی از فرهنگ ها و کشورها احتمال آزار سالمندان زن بیشتر از آقایان می باشد. بنابراین سالمندان زن بیشتر در معرض نادیده گرفته شدن و سوء استفاده های مالی هستند.

رابطه
موقعیت زندگی اشتراکی به عنوان یک فاکتور ریسک برای سالمندآزاری معرفی شده است. هنوز به صورت واضح مشخص نشده است که همسران و یا فرزندان سالمندان بیشتر از دیگر افراد احتمال ارتکاب به سالمند آزاری را دارند. میزان وابستگی یک سوء استفاده کننده (سالمندآزار) به سالمند (اغلب این وابستگی در دسته بندی مالی قرار میگیرد) ریسک آزار را افزایش میدهد. در چند مورد که تاریخچه روابط بین خانواده های فقیر مورد بررسی قرار گرفته است، زمانیکه سالمند نیاز به مراقبت بیشتر از طرف افراد خانواده پیدا می کند، روابط بین اعضای خانواده پر تنش تر از قبل می گردد. همچنین بدلیل افزایش تعداد خانم های شاغل و عدم داشتن زمان برای نگهداری والدین خود، احتمال آزار رساندن به سالمندان افزایش می یابد.

سازمان نظام پزشکی  را در اینستاگرام  دنبال کنید

جامعه
انزوای اجتماعی نگه دارنده سالمند (پرستار و یا اقوام) و فرد سالمند و همچنین کمبود کمک های اجتماعی (مثل خدمات محدود بهزیستی) یک فاکتور مشهود برای افزایش احتمال سالمند آزاری می باشد. بسیاری از سالمندان به دلیل ناتوانایی های جسمی و ذهنی و یا از دست دادن افراد خانواده خود دچار انزوای اجتماعی می شوند.

اجتماعی – فرهنگی
فاکتورهای اجتماعی – فرهنگی می تواند در موارد زیر بر احتمال سالمندآزاری تاثیر گذار باشند:
۱- کلیشه های سنی که بر اساس آن ها سالمندان افراد ضعیف، ناتوان و وابسته معرفی می شوند.
۲- کیفیت ارتباط بین نسل های یک خانواده رو به کاهش است.
۳- نظام های مالکیتی که بر روی توزیع قدرت و کالا در بین خانواده ها تاثیر می گذارد.
۴- ترک وطن زوج های جوان که سبب می شود در زمانیکه والدین آن ها نیاز به کمک دارند در کنار آن ها نباشند.
۵- کمبود منابع مالی برای هزینه های نگهداری سالمندان.
در موسساتی که سالمندان در آن نگهداری می شوند امکان سالمندآزاری بیشتر است اگر:
۱- استانداردهای بهداشتی و بهزیستی آن کشور برای سالمندان پایین باشد.
۲- کارکنان آموزش محدود دیده باشند و یا درگیر فشار های عصبی محیط کار و ساعات کاری بیش از حدمجاز باشند.
۳- سیاست ها تمایل افراد را به جای ایجاد اقامتگاه های مخصوص سالمندان به تاسیس موسسات نگهداری سوق دهد.

جلوگیری از سالمندآزاری

استراتژی های بسیاری زیادی برای جلوگیری از سالمندآزاری و کاهش پیامدهای آن تا کنون به کار گرفته شده است.

فعالیت هایی که عمدتا در کشورهای با درآمد بالا برای جلوگیری از سالمندآزاری صورت گرفته است عبارت اند از:
۱- کمپین های عمومی و حرفه ای برای افزایش آگاهی جامعه.
۲- غربالگری قربانی ها و آزاردهنده های احتمالی.
۳- برنامه های ویژه در مدارس
۴- برنامه های پشتیبانی از ارائه دهنده های خدمات نگهداری ( مثل نحوه مدیریت استرس)
۵- سیاست های مراقبت در اقامتگاه های مخصوص برای تعریف و ارتقاء استانداردهای مراقبت.
۶- آموزش پرستاران و ارائه دهنده های خدمات نگهداری برای نگهداری افراد دارای آلزایمر.

جهت جلوگیری از سو استفاده های احتمالی در آینده، برنامه های مداخله ای زیر در اغلب کشورها اجرا می شوند:
۱- گزارش های اجباری سالمند آزاری به مراجع.
۲- گروه های خودیاری.
۳- برنامه های روانشناسی برای مرتکبین سالمند آزاری.
۴- خانه های امن و پناهگاه های اضطراری.
۵- مشاوره تلفنی برای افزایش آگاهی.

در حال حاضر میزان تاثیرگذاری اغلب موارد ذکر شده محدود است. اما مشاوره های روانی پرستار (سالمنددار) و حمایت های آن بعد از مرتکب شدن به سالمندآزاری سبب کاهش انجام مجدد سالمند آزاری شده است. همچنین برنامه های آموزشی در مدارس و حمایت های پرستاران و سالمندداران سبب افزایش آگاهی سالمندداران و پرستاران فعال در این حوزه شده است. بر اساس مستندات بدست آمده خدمات حمایتی از سالمندان و سر زدن های پلیس و مقامات اجتماعی به خانه های سالمندان نتیجه عکس داشته و سبب افزایش سالمند آزاری شده است.

بخش های مختلفی از دولت و همکاری های بین رشته ای می توانند سبب کاهش سالمند آزاری شوند که عبارت اند از:
– بخش رفاه اجتماعی (بهزیستی) از طریق ارائه خدمات حقوقی، مالی و مسکن
– بخش آموزش از طریق آموزش های عمومی و کمپین ها
– بخش بهداشت از طریق شناسایی و درمان قربانیان توسط کارکنان بهداشت
در برخی از کشورها بخش بهداشت به عنوان پیشگام در جلوگیری از سالمندآزاری فعال است اما در برخی دیگر بخش اجتماعی و یا بهزیستی این نقش را بر عهده دارد.

در ایران و جهان متاسفانه آگاهی سالمندان و سالمنداران (کارکنان نگهداری و فرزندان) در مورد سالمندآزاری، عوامل آن و راه های جلوگیری از آن محدود می باشد. از اسفند سال ۱۳۹۸ همزمان با شیوع ویروس کرونا خوشبختانه مسئول بهزیستی کشور راه هایی را برای گزارش آزارهای ناشی از شرایط قرنطینه برای خانواده ها بوجود آوردند اما این راه ها تنها بعد از ارتکاب به این جرم اجتماعی موثر می باشند. همانطور که در مقاله آورده شده است زمانی می توان با توجه به رشد جمعیت سالمندان کشور از بروز سالمندآزاری جلوگیری نمود که تمامی بخش های حاکمیتی و مردمی همسو با یکدیگر در حوزه های بهداشت، رفاه و آموزش حرکت نمایند تا مکمل یکدیگر شوند.
یادمان نرود برای گزارش سالمند آزاری کافیست با سامانه ۱۲۳ سازمان بهزیستی تماس بگیریم.