پس از همه‌گیری کووید۱۹ بسیاری از کشورهای سیستم قرنطینه شدید را به اجرا گذاشتند. متعاقبا کشورهایی مثل اسلوونی و نیوزلند پیش از سایرین به مرحله ریشه‌کنی رسیدند و دیگران نیز به موفقیت خوبی در مهار بیماری رسیدند. اما در نهایت همه کشورها دچار ضرر اقتصادی شدند و نیاز مبرم به بازگشت نیروی انسانی به کار دارند که می‌تواند منجر به انتشار مجدد و موج دوم گردد همانند تجربه بشری در سال ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ که به موج دوم آنفلوانزای اسپانیایی به دنبال داشت. 

🔹برای انتشار ویروس سه مولفه مهم مورد نیاز است: فرد مستعد، فرد مبتلا و انتقال موفق ویروس. ماحصل این مولفه‌ها با ضریبی بنام R مشخص می‌شود میزان تولید افراد مبتلای جدید از یک فرد مبتلای قبلی را بیان می‌کند. اگر اندازه R بیش از ۱ باشد یعنی تعداد مبتلایان در حال افزایش است و اگر زیر ۱ باشد یعنی بیماری در حال فروکش کردن است. پیش از اعمال lockdownها در دنیا، اندازه R بین ۲ تا ۴ در کشورهای مختلف بوده که نشان از گسترش سریع ویروس بود.

🔸کشورهایی همچون چین، کره جنوبی، نیوزلند، بریتانیا و اکثر کشورهای اروپایی توانستند عدد R را به زیر ۱ بیاورند ولی در برخی دیگر مثل روسیه و سوئد میزان R هنوز کمی بالاتر یا نزدیک ۱ است که نشان از ادامه گسترش ویروس دارد. 

🔸باید توجه داشت که عدد R رابطه پیچیده‌ای نیز با رفتار مردم و مسئولین دارد و تا زمانی که فرد مبتلا و فرد مستعد در جامعه وجود دارد عدد R صفر نمی‌شود. (به تصویر ۱ مراجعه شود)

🔸مشاهدات نشان می‌دهند که موج اول بیماری کووید۱۹ ایمنی محدودی ایجاد نموده که بسیار پایین‌تر از سطح ایمنی عمومی Herd Immunity Levels بوده و در عین حال جمعیت‌های جزیره‌ای ایجاد شد که حتی پس از فروکش کردن بیماری می‌توانند در بین خود ویروس را انتقال داده و سپس به جامعه عمومی بکشانند، همانند خانه‌های سالمندان و یا مراکز نگهداری معلولان و امثالهم. اکنون بیشتر مراجعات در کشورهایی که موفق به مهار ویروس شده اند، از بین این گروه‌هاست.  

با شُل کردن قرنطینه یا lockdown مردم تدریجا ارتباطات بیشتری با هم پیدا کرده که می‌تواند R را افزایش دهد، اما این نکته مهم است که حتی در صورت افزایش باید زیر عدد ۱ و یا معادل آن نگه داشته شود. ( به تصویر ۲ مراجعه شود)

🔸حتی یک تغییر مختصر R به حد 1.2  می‌تواند منجر به یک اپیدمی بزرگ شود که بتوان آن را موج دوم نامید. پاسخ به موج دوم نیازمند برگشت کامل lockdown خواهد بود. اما امر دشواریست تا جامعه‌ای که تا بحال در قرنطینه بوده و از عوارض انسانی، روحی، اقتصادی و اجتماعی آن  خسته شده را مجددا به تبعیت  از قرنطینه واداشت. (به تصویر ۳ و ۴ مراجعه شود)

🔸در سناریوی دیگر حدس زده می‌شود که اپیدمی تا پاییز که زمان شیوع آنفلوانزای فصلی است طول بکشد و هرچند ویروس کووید۱۹ تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی نیست، اما سیستم درمان از مراجعات با علائم مشترک این دو بیماری انباشته می‌شود. بنظر می‌رسد شاید امسال با گسترش استفاده از ماسک و رعایت بهداشت، میزان آنفلوانزای فصلی کاهش یابد که نکته مثبتی است. (به تصویر ۵ مراجعه شود)

🔸نهایتا اینکه ویروس ممکن است دچار جهش شده و گونه بیماری‌زاتری را ایجاد نماید که موج دوم را رقم بزند همانطور که در آنفلوانزای اسپانیایی در ۱۹۱۹ اتفاق افتاد. اگر چنین شود، اپیدمی جدید باعث کوتوله شدن اپیدمی فعلی می‌گردد. 

🔸در آینده نزدیک دولت‌ها نیاز خواهند داشت تا بالانس دقیقی بین نیاز اقتصادی و اجتماعی مردم و روش‌های سرکوب ویروس ایجاد نمایند. استراتژی اصلی در این موقع تست کردن، ردیابی و قرنطینه مبتلایان و پاسخ‌های محلی (بر اساس شرایط هر محل و منطقه) می‌باشد. شایان ذکرست مفاهیم اپیدمیولژیک همانند عدد R می‌توانند معیار مناسبی برای تدوین برنامه‌های پیشگیری و تنظیم شدت lockdown باشند.

🔺اکنون با گشایش قرنطینه‌ها در ایران آیا ضریب R با مدیریت صحیح مسئولین و رفتار درست مردم زیر عدد ۱ نگاه داشته می‌شود؟ لذا کلیه گشایش‌ها جدید باید طبق نظر اپیدمیولوژیست‌ها اجرا و یا بازنگری مستمر شود. 

✍️دکتر حسن رودگری
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

کارگروه تازه‌های علمی کرونا
سازمان نظام پزشکی کشور

منبع: 
1) Adam Kleczkowski, professor of Mathematics and Statistics, University of Strathclyde, UK

📝 @covid19_research_news

تصویر