جمعه، 10 فروردین 1403

ضرورت آشنايي جامعه علمي كشور براي استفاده از دستگاه شتاب گر ملي

ضرورت آشنايي جامعه علمي كشور براي استفاده از دستگاه شتاب گر ملي
در جلسه‌ای با حضور رئیس کل سازمان نظام پزشکی و برخی از برگزیدگان جامعه پزشکی در خصوص سینکروترون و ضرورت آشنایی جامعه پزشکی کشور با شتابگر ملی بحث و بررسی صورت گرفت.

به گزارش اداره کل روابط عمومی در این جلسه که با حضور دکتر علیرضا زالی رئیس کل سازمان نظام پزشکی، دکتر حسین محمدی دوستدار رئیس مرکز مطالعات و همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، دکتر نسرین معظمی بنیانگذار رشته‌ی بیوتکنولوژی و عضو کمیته سزایی، دکتر داود امی معاون آموزشی و پژوهشی سازمان و دکتر حکمت، دکتر ساغری، دکتر دریانی و دیگر از چهره‌های جامعه پزشکی در محل سازمان نظام پزشکی برگزار شد ضرورت آشنایی با روش‌های نوین علمی تبیین و برگزاری همایش به منظور این نشست به تصویب رسید.

رئيس مركز مطالعات و همكاري هاي علمي بين المللي (وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري) در خصوص دستگاه شتاب گر ملي كه چشمه ايران به آن اطلاق مي شود، گفت: پروژه دستگاه شتاب گر ملي با همكاري كشور هاي منطقه چون ايران، اردن، امارات متحده، بحرين، پاكستان، تركيه، فلسطين، مصر، در حال اجرا است. 

دكتر حسين محمدي دوستدار با بيان اينكه اين پروژه در سال 2002 از طرف يونسكو به كشورهاي منطقه پيشنهاد شد، افزود: دولت آلمان به دنبال به روز كردن دستگاه شتاب گر خود بود و كشوراردن براي جايابي اين دستگاه به علت ملاحظات سياسي، منطقه اي و ... انتخاب شد.

وي با عنوان اينه تلاش هاي بسياري صورت گرفت تا ايران به علت تخصص و قابليت بيشتري كه نسبت به اردن داشت،براي جايابي دستگاه مورد توجه قرار گيرد، ابراز داشت: ايران از نظر نيروهاي علمي، توان مالي، پيشرفت تكنولوژ‍يكي و ... آمادگي لازم را براي جايابي اين دستگاه داشت، اما متاسفانه ملاحظات سياسي آن را به اردن كشاند.

محمدي دوستدار در توضيح چگونگي كاركرد اين دستگاه خاطرنشان كرد: شتاب گر دستگاهي است كه با وارد كردن نور ايكس ري داخل حلقه اي، به وسيله سيستم هاي الكترومغناطيس موجود در دستگاه به آن شتاب داده و آن را به مسيري خاص هدايت مي كند. اين شتاب به حدي در حلقه افزايش خواهد يافت كه آن رابه نور (فوتون) تبديل مي كند.

وي ادامه داد: اين نور وارد باريكه نور(Beam light) شده و بسته  به اينكه براي چه مصارفي كاربرد دارد، از آن استفاده مي شود. باريكه هاي نور با يكديگر متفاوت بوده و مي تواند در زيست شناسي ساختار مولكولي، علوم محيطي مولكولي، ابزارهاي ميكروالكترومكانيك، تصوير برداري، ميكروآناليز باستان شناختي، شناخت مواد و كاربردهاي پزشكي مورد استفاده قرار گيرد.

باريكه نور بايد در آزمايشگاه هاي مختص خود مورد استفاده قرارگيرد. به طور مثال اگر بر روي تصوير برداري كار مي كنيد، در آزمايشگاهي كه مختص برنامه تصوير برداري تنظيم شده كه بتواند باريكه نور توليد شده را مورد استفاده قرار دهد، بايد كار انجام شود. 

وي با بيان اينكه دستگاه شتاب گر ملي  بيشتر در زمينه تشخيصي و شناسايي كاربرد دارد، افزود: اين دستگاه مي تواند ارگان هاي بدن و يا موادي كه در اجسام است را با دقت بسيار بالاتر از ايكس ري يا دستگاه هاي ديگر چون اسكن و ... مشخص كند و بر اساس شناختي كه فرد پيدا مي كند، مي تواند ساختارهاي مولكولي را تشخيص دهد. بنابراين در عرصه پزشكي هم مي تواند مورد استفاده قرار گيرد.

محمدي دوستدار خاطرنشان كرد: بسته به اينكه چند باريكه نور مي خواهيد در اين دستگاه داشته باشيد، قطر حلقه اي كه در آن شتاب داده مي شود نيز متغير است، امكان دارد از 100 تا 500 متر در سينكروترون هاي مختلف دنيا برسد.

وي با اشاره به ورود ايران به سزامي (نور سينكروترون براي علوم تجربي و كاربردهاي آن در خاورميانه) گفت: از طرف همكاران مرتبط با شتاب گر سزامي پيشنهاد ساخت دستگاه سينكروترون در ايران داده شد چرا كه ايران به عنوان يك كشور بزرگ، از نظر علمي آمادگي فراوان براي پيشرفت در اين زمينه با كمك متخصصان خود را دارد.

وي اضافه كرد: ضمن اينكه به علت تحريم هاي موجود، ارتباط ما با كشورهاي ديگر گرفتاري هايي را براي دانشمندان ما به وجود آورده، اين امر موجب شد تا تصميمي اتخاذ شود كه ما هم به عنوان مركزي كه دارنده شتاب گر است، به كشورهاي منطقه سرويس دهيم.  

اين دستگاه بسيار گران است و زماني كه ساخته مي شود، معمولا بيشتر از ظرفيتي كه در خود كشور مورد استفاده قرار گيرد، مي تواند سرويس دهد، اظهار داشت: البته اين مهم بسته به شناسايي و آشنايي محققين كشور با توانمندي هاي اين دستگاه و اجرايي كردن آن دارد.

وي ادامه داد: پروژه شتاب گر ملي در كشور كليد خورد و مصوبه مجلس را گرفت. مجري اين پروژه در حال حاضر پژوهشگاه دانش هاي بنيادي (ipm‌) است اما از آن جايي كه پروژه ملي است، بايد در تمام مراكز تحقيقاتي و علمي كشور چون علوم پزشكي، وزارت علوم، صنعت و .. امكانات اين پروژه مورد استفاده قرار گيرد.

محمدي دوستدار اضافه كرد: رئيس اجراي اين پروژه دكتر رحيقي يكي از فيزيكدانان برجسته كشور است كه در زمينه شتاب گر فعاليت و تحقيق مي كند. دكتر رحيقي با تشكيل كميته ها و گرد آوري مهندسين وبا دعوت از متخصصين خارجي اين پروژه را كه محل استقرار آن قزوين است، پيش مي برد.

وي خاطرنشان كرد: برخي از قسمت هاي مورد نياز سيستم سينكروترون يا شتاب گر در حال ساخت در آزمايشگاه هاي ipm‌ است و با توجه به اينكه پيش از اين تجربه ساخت اين قطعات را نداشتيم، هم جنبه مطالعاتي  و هم جنبه شناسايي دارد. ساخت اين قطعات با استفاده از جوانان كشور و اساتيدي كه در اين رشته فعال هستند و برخي نيز براي كسب تخصص فرستاده مي شوند و همچنين با همكاري بخش صنعت در حال ساخت است و در حال حاضر تعداد بسياري از قطعات آن ساخته شده است.

رئيس مركز مطالعات و همكاري هاي علمي بين المللي با عنوان اينكه ساخت شتاب گر ملي كار بزرگي است كه اگر استفاده شود، براي همه جامعه علمي كشور كاربردهاي فراواني خواهد داشت، گفت: البته به طور همزمان با ساخت اين دستگاه، كنفرانس، جلسات و .. نيز برگزار مي شود تا جامعه علمي كشور با دستگاه و كابردهاي آن آشنا شده و  افراد را براي استفاده از آن تربيت كنيم.

وي اظهار داشت: درست است كه كشورهاي ديگر هم مي توانند از اين دستگاه استفاده كنند، اما ايران به عنوان كشور ميزبان خود بايد علم استفاده از اين دستگاه را داشته باشد. تاكنون 5 كارگاه را براي آشنايي جامعه علمي كشور برگزار كرده ايم كه بيشتر در زمينه پايه، مواد و .. بوده اما كارگاه بعدي براي جامعه پزشكي برگزار خواهد شد تا همكاران پزشك نيز بتوانند با كاربرد اين دستگاه كه علم روز دنيا است، آشناشده و در شتاب گر ملي چشه نور ايران مشاركت كنند. اولين قدم آشنايي، سپس چگونگي كاربرد آن دردنيا است كه حائز اهميت است تا بتوانند در پروژه به صورت فعال وارد شوند.

 

 

 

كاربرد دستگاه شتاب گر ملي در رادیوتراپی و تصویر برداری های پزشکی

عضو كميته سزامي ايران در خصوص تاريخچه اشعه ایکس (X ray) ، گفت:  اين اشعه اولین بار توسط W.C.Rontgen در نوامبر 1895 کشف شد و اولین تصویر کلینیکی با استفاده از این اشعه در سال 1896 بدست آمد. برای حدود نیم قرن، کاربرد اشعه ایکس در زمینه های مختلف تصویربرداری، رادیوتراپی در پزشکی و پژوهش در زمینه های علوم فیزیک، شیمی، مواد و علوم زمین گسترش یافت.

پروفسور نسرين معظمي با بيان اينكه یکی از مهمترین و پیشرفته ترین منابع اشعه ایکس، منابع سینکروترون نام دارند، افزود: سینکروترون دستگاه یا ماشین عظیم الجسه از نوع شتاب دهنده های دایره ای یا حلقوی است که با کمک میدان های الکتریکی و مغناطیسی، تابش الکترومغناطیسی تولید می کند که تابش سینکروترون (Synchrotron Radiation) نام دارد.

وي ادامه داد: در واقع هنگامی که ذرات باردار و یونیزه شده اعم از الکترون و پوزیترون در یک شتاب دهنده حلقوی با سرعت نور در یک محیط الکترومغناطیسی (شامل میدان های الکتریکی و مغناطیسی) قرار گیرند، در جهت حرکتشان یک نور را ساتع می کنند که همان تابش سینکروترون یا نور سینکروترون نامیده می شود.

بنیانگذار رشته بیوتکنولوژی در ایران خاطرنشان كرد: تابش سینکروترون (SR) به تابش باند مداوم از طیف الکترومغناطیسی شامل اشعه مادون قرمز، نور مرئی، اشعه UV و اشعه ایکس نرم و سخت اطلاق می شود. تابش سینکروترون اولین بار در سال 1947 بر حسب تصادف در یک شتاب دهنده تولید انرژی برای مطالعات فیزیک هسته ای بصورت یک نور پارازیت در کمپانی جنرال الکتریک امریکا کشف شد.

وي با عنوان اينكه این شناخت منجر به توسعه، ساخت و تکامل سیستم های اختصاصی تابش سینکروترون شد، ابراز داشت: استفاده از SR در مطالعات پزشکی با انجام اولین آنژیوگرافی با این سیستم در سال 1986 اهمیت ویژه ای یافت. در آن زمان اولین بیمار در آزمایشگاه تابش سینکروترون استندفورد امریکا    (Stanford Synchrotron Radiation Light sourceSSRL)) با استفاده از SR آنژیوگرافی شد و پس از آن کاربردهای متعددی بر اساس خصوصیات SR در پزشکی برنامه ریزی و تجهیزات آن شناخته شد.

بنيانگذار نخستین مرکز تحقیقات کاربردی بیوتکنولوژی دریایی در کشور اظهار داشت: هنگامی که ذرات باردار، الکترون ها یا پوزیترون ها به سرعت نور می رسند، برای مدت طولانی در یک مدار دایره ای درون حلقه انبارش (storage ring) ذخیره می شوند. تابش ساتع شده از ذرات باردار توسط سیستم های مختلف مغناطیسی اعم از دو قطبی ها، ویگلرها و آندولاتورها به سمت آزمایشگاهها و مراکز آزمایش هدایت می شود. در نهایت فوتون به صورت یک باریکه مخروط ساطع می شود که بصورت طیف نوری مادون قرمز، نور مرئی، اشعه UV و اشعه ایکس قابل استفاده در آزمایشات خواهد بود.

وي مشخصه های بارز تابش سینکروترون را - گستره طیفی از مادون قرمز تا Hard-x-ray و - درخشندگی زیاد و توان بالای پلاریزاسیون عنوان كرد.

معظمي در خصوص کاربرد تابش سینکروترون گفت: اين تابش را بر حسب طیف و نوع نور تابیده شده و شدت تابش، می توان در سه روش اندازه گیری شامل اسپکتروسکوپی (Spectroscopy)، پراکندگی (Scattering) و تصویرنگاری (Imaging) طبقه بندی كرد.

وي ادامه داد: در حال حاضر حدود 50 مرکز نوری تابش سینکروترون در 19 کشور جهان وجود دارد و تعدادی دیگر نیز در دست احداث می باشد. قسمت اعظم این مراکز در کشورهای توسعه یافته جهان است و بین 20 تا 30 سال گذشته تعدادی از کشورهای در حال توسعه مانند برزیل، چین، هند، کره و تایوان نیز به دارندگان این تکنولوژی پیوسته اند که در حال حاضر مراکز مربوطه تکمیل شده و حدود 10 سال است که فعالیت می کنند.

عضو كميته سزامي ايران با عنوان اينكه  اخیرا نيز یک مرکز در تایلند افتتاح شده است، افزود: پروژه دیگری بنام SESAME نیز در اردن برای استفاده کشورهای خاورمیانه با اختصاصات نسل سوم سینکروترون ها با انرژی در  Gev5/2 در دست احداث است. یک سینکروترون نسل سوم دیگری بنام کندل با انرژی 3 Gev در ارمنستان طراحی شده است و برنامه ریزی دیگری نیز در این خصوص در افریقای جنوبی در دست پیگیری است.

 وي ادامه داد:در برنامه اجرائی SESAME که یونسکو مسئولیت آن را به عهده دارد، کشورهای بحرین، مصر، قبرس، ایران، رژیم اشغالگر قدس، اردن و فلسطین با یونسکو برای ایجاد یک مرکز منطقه ای و بین المللی همکاری نزدیک دارند. مجموعه توسط کشور آلمان به یونسکو هدیه شده و احداث آن در خاورمیانه توسط پیگیری یونسکو برای ایجاد زیرساخت توسعه تکنولوژی انجام می گیرد.

بنیانگذار رشته بیوتکنولوژی در ایران خاطرنشان كرد: تابش سینکروترون می تواند طیف مطالعه ساختمان میکروسکپی در اندازه میلی متر تا ساختمان مولکولی واقعی در حد انگسترون و نانومتر را در بر گیرد. زمینه های نوین مطالعات بیولوژی، شیمی، علوم محیط زیست، علوم مواد، پزشکی و فیزیک می توانند از این توانمندی بهره مند شوند .

وي با اشاره به پژوهش های بنیادی و کاربردی علوم مواد كه یکی از کلیدی ترین و از تکنولوژی های بسرعت در حال توسعه و رقابت در قرن بیست و یکم است، ابراز داشت: در این شرایط متاسفانه کمبود امکانات مطالعاتی، سبب محدودیت توسعه تکنولوژی می گردد.     

وي تابش سینکروترن را یک امکان توانمند برای مطالعه ساختمان مولکولی و تغییرات شکل و ترکیبات سلولی در هنگام واکنش های شیمیائی معرفي كرد.

معظمي ادامه داد: در حال حاضر کلیه مراکز سینکروترون در اروپا دارای Beamlines برای کریستالوگرافی ماکرومولکولها هستند. روش کریستالوگرافی پروتئین برای تعیین ساختمان، راه نوینی برای تشخیص عوامل بیماری و تغییرات سلولی ناشی از آن است چرا كه مطالعه پروتئین های مؤثر در سلامت انسان نیاز به بررسی کریستالهای متعدد پروتئین در شرایط مختلف دارد.

وي با بيان اينكه مطالعات سلولها تنها اجازه داده است که با استفاده از تابش سینکروترون برای رادیشن ترابی، سرطان های مغز تا مرحله استفاده بالینی برنامه ریزی اجرایی صورت پذیرد، گفت: تلفیق اطلاعات سیستم بیولوژیکی بدست آمده از روش های پایه سینکروترون، برنامه های جدید برای استفاده از SR در مطالعات ساختار بیولوژیکی را برای آینده امکان پذیر می سازد.

بنيانگذار نخستین مرکز تحقیقات کاربردی بیوتکنولوژی دریایی در کشور افزود: امروزه روش های تصویر برداری با اشعه ایکس (x-ray imaging) در زمینه های متعددی کاربرد پیدا کرده است، این روش ها تنها در علوم فیزیک، مواد و مهندسی کاربرد ندارد بلکه بخصوص در زمینه پزشکی، علوم زیست محیطی، باستان شناسی، دیرینه شناسی و با کاربرد در شرایط میکروآنالیز و شرایط Extreme، مطالعات در اندازه 100 میلی متر را به 10 نانومتر تقلیل داده است. سینکروترون رادیشن و بخصوص برنامه جدید Synchrotron Hard-x-ray را بعنوان چرخ توسعه مبتنی بر دانش اقتصاد اروپا می دانند.

  وي در پايان خاطرنشان كرد: در حال حاضر حدود 50% از حدود ده ها هزار شتاب دهنده ذرات فعال در جهان برای کاربرد در پزشکی فعالیت می کنند. مهمترین زمینه کاربرد این ماشین ها تولید رادیوایزوتوپ، استفاده در رادیوتراپی و تصویر برداری های پزشکی است.

 

 

امتیاز به خبر :

ارسال نظرات

نام

ایمیل

وب سایت

نظرات شما

هم اکنون هیچ نظری ارسال نشده است. شما می توانید اولین نظردهنده باشد.