جهان در ۲ سال گذشته پذیرفته است که کرونا را به عنوان دشمن شماره یک خود درنظر بگیرد، برای مقابله و مهار آن راهکار بیندیشد و بر کاهش مرگ‌ومیر ناشی از ابتلای به این ویروس متمرکز شود. اما آیا کرونا جدی‌ترین تهدیدی است که جهان باید نگران آن باشد؟
وحشت از همه‌گیری کرونا در جهان از همان ابتدا فلج‌کننده بود. دولت‌های مختلف برای مدیریت عواقب همه‌گیری اقداماتی سریع، سختگیرانه و قاطع به اجرا گذاشتند تا جان شهروندان و در گام بعدی اقتصادهای خود را نجات دهند. از همان ابتدا آمارهای مرگ‌ومیر به صورت لحظه‌ای در پایگاه‌های اینترنتی ثبت و اعلام شدند و رقابت جهانی برای یافتن واکسن و داروهای درمان کرونا به سرعت آغاز شد. تمامی این تلاش‌ها امروز و پس از گذشت تقریبا ۲ سال از زمان ثبت اولین مورد ابتلا به کرونا در جهان و بعد از کشف و توزیع واکسن آن به این نقطه رسیده است: حدود ۲۵۸ میلیون مورد ابتلا و بیش از ۵ میلیون و ۱۶۸ هزار مورد مرگ.
نکته جالب توجه درمورد آنچه طی ۲ سال گذشته در جهان رخ داده این است که بحرانی تقریبا مشابه همه‌گیری، سال‌هاست که جهان، یا دست‌کم کلانشهرهای جهان را درگیر خود ساخته است: آلودگی هوا. اما شاید به این دلیل که عوارض ناشی از استنشاق هوای آلوده بلافاصله بروز پیدا نمی‌کند، و شاید به دلیل کمتر بودن آسیب‌های اقتصادی آلودگی هوا نسبت به کرونا، اقداماتی که برای مدیریت، کنترل و درمان آن در پیش گرفته می‌شوند تا به امروز بی‌اثر بوده‌اند. این بی‌فایده‌بودن سیاست‌های مدیریتی را می‌توان با مقایسه آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا و آلودگی هوا به‌خوبی لمس کرد. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۶ تا ۷ میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. وب‌سایت بلومبرگ نیز با استناد به پژوهشی جدید در سیتی‌کالج لندن، از مرگ سالانه ۱۰.۲ میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا خبر می‌دهد. این درحالی است که طی ۲ سالی که از آغاز همه‌گیری کرونا در جهان گذشته است، سالانه حدود ۲.۵میلیون نفر قربانی بیماری شده‌اند. این به آن معنی است که میزان مرگ جهانی به خاطر آلودگی هوا بین ۲ تا ۴ برابر مرگ ناشی از کروناست.
مقایسه ۲ آمار جهانی
تا پایان سال ۲۰۱۹ چین و هند بالاترین نرخ مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا را در جهان به ثبت رساندند. براساس آمار پایگاه استاتیستا، چین با ثبت یک‌میلیون و ۸۴۸ هزار مورد مرگ و هند با ثبت یک میلیون و ۶۶۷ هزار مورد مرگ رتبه‌های اول و دوم جهانی را داشته‌اند. پس از آن پاکستان با ۲۳۵ هزار و ۷۰۰ مورد، نیجریه با ۱۹۷ هزار و ۶۰۰ مورد، اندونزی با ۱۸۶ هزار و ۳۰۰ مورد مرگ در رتبه‌های سوم تا پنجم جهان ایستاده‌اند. این درحالی است که آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا در چین سالانه ۲ هزار و ۳۱۸ مورد و در هندوستان سالانه ۲۳۲ هزار و ۹۵۵ مورد ثبت شده است. همچنین در پاکستان سالانه ۱۴ هزار و ۳۳۱ نفر، در نیجریه هزار و ۴۸۷ نفر و در اندونزی ۷۱ هزار و ۸۷۲ نفر بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده‌اند. به بیانی دیگر، میزان مرگ‌ومیر سالانه ناشی از آلودگی هوا در چین ۷۹۷ برابر مرگ به خاطر کرونا بوده است؛ در هندوستان این رقم به ۷ برابر و در پاکستان به ۱۶ برابر می‌رسد. نکته مهم‌تر اینجاست که آلودگی هوا نه‌تنها به‌خودی‌خود بیشتر از کرونا جان انسان‌ها را می‌گیرد، بلکه توانایی ویروس کرونا را هم در گرفتن جان انسان‌ها تقویت می‌کند.
همدستی آلودگی هوا و کرونا
گروهی بین‌المللی از پژوهشگران از جمله محققان موسسه ماکس پلانک، پاییز سال گذشته با انجام پژوهش‌هایی به این نتیجه رسیدند که آلودگی هوا خطر مرگ ناشی از ابتلا به کرونا را افزایش می‌دهد. براساس این پژوهش، ۱۵ درصد از مرگ‌ومیرهای ناشی از ابتلا به کرونا در جهان بر اثر قرارگیری طولانی‌مدت بیماران در معرض ذرات معلق موجود در آلودگی هوا بوده است. به گفته محققان، ذرات معلق، عروق خونی را به شیوه‌ای مشابه ویروس کووید-۱۹ تخریب می‌کنند و شرایطی مناسب‌تر را برای آلوده‌کردن سلول‌های ریه برای ویروس فراهم می‌کنند.
براساس این پژوهش که نتایج آن سال گذشته در نشریه علمی Cardiovascular Research منتشر شده است، میزان تاثیر آلودگی هوا بر مرگ‌ومیر ناشی از کرونا در اروپا ۱۹ درصد، در آمریکای شمالی ۱۷ درصد و در شرق آسیا ۲۷ درصد بوده است. به گفته محققان، اگر پیش از همه‌گیری کرونا راهکاری برای مهار آلودگی هوا در جهان اندیشیده شده بود، امروز آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا در جهان روی رقم کمتری می‌ایستاد. به بیانی دیگر، درصورت آلوده نبودن هوا، در انگلیس ۶ هزار نفر و در آمریکا ۴۰ هزار نفر کمتر جان خود را از دست می‌دادند. در سال ۲۰۰۳ هم با تلاش محققان دانشگاه کالیفرنیا آمریکا، ارتباط مستقیمی میان نرخ مرگ ناشی از سارس و آلودگی هوا کشف شده بود. در این شرایط تصور اینکه در ۲ سال گذشته چند نفر از شهروندان آلوده‌ترین شهرهای جهان به واسطه همدستی کرونا و آلودگی جان خود را از دست داده‌اند، چندان دشوار نخواهد بود.
آلوده‌ترین شهرهای جهان
در سالی که جهان درگیر بیماری واگیردار تنفسی شد، نفس‌کشیدن در هوای پاک بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرد. اما واقعیت همیشه با نیازهای حیاتی بشر همخوانی ندارد. براساس آمار جهانی در سال ۲۰۲۰، از میان ۱۰۰ شهر آلوده جهان، ۴۶ شهر به هند تعلق داشته‌اند. پس از آن، چین با ۴۲ شهر، پاکستان با ۶ شهر، بنگلادش با ۴ شهر و اندونزی و تایلند هرکدام با یک شهر رتبه‌های بعدی آلوده‌ترین شهرهای جهان را به ثبت رسانده‌اند. در تمامی این شهرها میزان تراکم ذرات معلق ۲.۵ میکرونی بیش از ۵۰ واحد بوده است.
وضعیت هند در مقایسه با دیگر کشورها در مجموع از هر نظر بدتر است. در فهرست سالانه ۱۰ شهر آلوده جهان، ۹ شهر متعلق به هند بوده است؛ یعنی شهرهای قاضی‌آباد، بلندشهر، بیسراخ جلال‌پور، بیوادی، نویدا، نویدای بزرگ، کانپور، لکهنو و دهلی‌نو، در هند واقع شده‌اند. البته شهر «هوتان» واقع در غرب «سین‌کیانگ» چین، رتبه اول را در میان آلوده‌ترین شهرهای جهان داشته است. شهرهای قاضی‌آباد، بلندشهر، بیسراخ جلال‌پور، بیوادی، نویدا، نویدای بزرگ، کانپور، لکهنو و دهلی در رتبه‌های بعدی آلودگی جهان در سال ۲۰۲۰ قرار گرفته‌اند.
آلودگی؛ معضل همیشگی دهلی‌نو
زندگی عادی در دهلی‌نو برابر است با کشیدن ۶ نخ سیگار در روز. تراکم ذرات معلق ۲.۵ میکرونی در آسمان پایتخت هندوستان به ظاهر معضلی حل‌نشدنی می‌آید. به ویژه در فصل‌های سرد وضعیت آلودگی وخیم‌تر می‌شود، زیرا کشاورزان هندی برای تولید گرما، پسماندهای زمین‌های کشاورزی خود را آتش می‌زنند. تکرار این معضل در ماه‌های اخیر در هند باعث شد تا مقامات مجبور شوند سیاست‌های کرونایی را برای مهار آلودگی در پیش بگیرند: از چند روز گذشته تمامی مدارس و دانشگاه‌های دهلی‌نو به دلیل وخامت آلودگی هوا برای مدتی نامشخص تعطیل شدند. همچنین تمامی پروژه‌های ساخت‌وساز در این شهر موقتا متوقف شده و از ۱۱ نیروگاه زغال‌سنگ، فقط به ۵ نیروگاه اجازه فعالیت داده شده است. تراکم ذرات معلق ۲.۵ میکرونی در این شهر حدود ۳۴ برابر بیشتر از شاخص سازمان بهداشت جهانی است. ترکیبی از آلودگی ناشی از خودروها و صنایع، گردوغبار و سوزاندن زباله مسبب اصلی آلودگی دهلی‌نو شناخته شده است. براساس گزارش نشریه پزشکی «لنست»، در سال ۲۰۱۹ تقریبا ۱.۶۷ میلیون نفر از شهروندان هندی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند.