سم شناسی (Toxicology)، دانشی است که به بررسی اثرات نامطلوب عوامل شیمیایی و غیر شیمیایی بر
سیستم های زیستی می پردازد. این دانش سابقه طولانی به قدمت عمر بشر دارد. از نظر تاریخی، سم شناسی در ابتدا بر پایه درمان شناسی و طب تجربی شکل گرفت و در سالیان اخیر با بهره گیری از پیشرفت های حاصله در سایر شاخه های علوم مانند بیولوژی، شیمی، ریاضی و فیزیک، توسعه  یافت.

سم شناس(Toxicologist)  فردی است که به بررسی ماهیت اثرات سموم (در سطوح سلولی، بیوشیمیایی و مولکولی و مکانیسم اثر آنها) و ارزیابی احتمال بروز مخاطرات آنها می پردازد. تنوع موجود در مواد شیمیایی موجود در محیط و پتانسیل اثرات سموم، سبب شده که سم شناسی دانشی با طیف وسیع محسوب گردد. سم شناسی دارای شاخه های متعددی مانند: سم شناسی بالینی یا سم شناسی پزشکی، سم شناسی قانونی، سم شناسی تجزیه ای، سم شناسی سلولی و مولکولی، سم شناسی نظامی، سم شناسی محیطی، سم شناسی حرفه ای، سم شناسی صنعتی و سم شناسی تکاملی می باشد. محققان هریک از شاخه های مذکور به بررسی تاثیرات نامطلوب سموم بر هر یک از المان های زیستی و غیر زیستی
می پردازند. از سال 1975 تاکنون، شاخه جدیدی به سم شناسی درباره استفاده از قوانین و مقررات جهت ارزیابی ایمنی و خطر، افزوده شده است.

 سم شناسی مانند پزشکی، تلفیقی از دانش و هنر(Science and Art)  در نظر گرفته می شود. دانش
سم شناسی شامل مشاهده و جمع آوری داده ها است، در حالی که هنر سم شناسی، در حقیقت مرحله بکارگیری این داده ها جهت پیش بینی سرانجام مواجهه انسان یا موجودات زنده با سموم قلمداد می شود.

The history of toxicology in Iran dates backs to theتاريخچه آموزش سم شناسي در ايران به زمانestablishment of its Pharmacy and Medicine schools. استقرار داروسازي در مدارس پزشکي ايران برمي گردد. Basic and clinical toxicology are taught to undergrad-strong departments of Toxicology in the Faculties of در حال حاضر، گروههاي آموزشي سم شناسي از جمله بخش هاي مهم و اساسي در دانشکده هايPharmacy in the Medical Universities of Iran. داروسازي دانشگاه هاي علوم پزشکي ايران می باشند.These

تاریخچه سم شناسی بالینی نیز به سال های بسیار قبل باز می گردد. در تهران قدیم، بیمارستان رازی تهران بخش کوچکی را به درمان بیماران مسموم اختصاص داده بود و با کمک چندین تن از اساتید دانشکده پزشکی دانشگاه تهران کتابی تحت عنوان " تشخیص و درمان مسمومیتها" در سال 1328 نوشته شد، که این امر مقدمه تشکیل بخش سم شناسی بالینی گردید. این بخش بیمارستان رازی چند سال بعد تعطیل شد و درمان بیماران مسموم در تهران را بخشی از بیمارستان لقمان به عهده گرفت. این بخش بعدها به بخش مسمومین شهرت یافت که با کمک بخش کودکان بیمارستان لقمان، بیماران دچار مسمومیت های دارویی و شیمیایی را در تهران و شهرهای همجوار در گروه های سنی اطفال و بزرگسال پذیرش نمودند.Toxicology itself was one of the main courses in the در حال حاضر،  Clinicalدوره هاي سم شناسي بالينيtoxicology courses as part of Continuing Medical به عنوان بخشي از برنامه آموزش پزشکان عمومي و برخي از
 رشته هاي تخصصي طب باليني اختصاص داده شده است.

انجمن علمي سم شناسي و مسموميت هاي ايران به عنوان تنها انجمن فعال در اين رشته، نقش موثري را در پيشبرد اهداف علم سم شناسي در ايران بر عهده دارد.IST is a memberWeb: http://www.irantox.org/ انجمن سم شناسي و مسموميت هاي ايران
( Iranian Society of Toxicology = IST) در سال 1369 تاسيس شدlished in 1989.. Its main objectives include advance-

هفته پیشگیری از مسمومیت ها بوسیله سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری
دانشگاه های علوم پزشکی کشور، انجمن سم شناسی و مسمومیت های ایران و با استفاده از نقطه نظرات کارشناسی و علمی اساتید و متخصصین مربوطه به منظور ارتقاء سطح آگاهی جامعه در خصوص پیشگیری و درمان های اولیه مسمومیت های شایع، هرساله در هفته اول آبان ماه برگزار می گردد. نام گذاری روزهای مختلف این هفته عبارتند از

چهارشنبه 1/8/98: پیشگیری از مسمومیت ناشی از داروها

پنجشنبه 2/8/98: پیشگیری از مسمومیت ها در کودکان

جمعه 3/8/98: پيشگيري از مسموميت ناشی از گازها و منوکسيد کربن

شنبه 4/8/98: پيشگيري از مسموميت با مواد غذايي و گياهان سمي

یکشنبه 5/8/98: پيشگيري از مسموميت با سموم دفع آفات نباتی، مواد شيميايي و شوينده خانگي

دوشنبه 6/8/98: پيشگيري از مسموميت ناشي از گزیدگی جانوران سمی

سه شنبه 7/8/98: پيشگيري از مسموميت ناشي از سوء مصرف مواد مخدر، محرک و الکل

برگرفته از گزارش ممیزی علم سم  شناسی در ایران سال 1388

نكات عملي در پيشگيري از بروز مسموميت

جهت پيشگيري از بروز مسموميتهاي تصادفي رعايت نكات زير توصيه مي شود:

1- مواد شيميايي و داروها را در بسته بنديهاي اصلي خود كه حاوي برچسب اطلاعات محصول و يا دارو مي باشد، نگهداري نماييد.

2- از استفاده و مصرف مواد شيميايي و يا دارويي كه برچسب آنها نامعلوم است، خودداري كنيد.

3- از قرار دادن مواد شيميايي در ظروف مواد خوراکی مانند بطری نوشابه جداً خودداری کنید.

4- مواد شيميايي و داروها را بهتر است در خارج از محيط آشپزخانه و در مكاني جدا از محل نگهداري مواد غذايي قرار دهيد. در صورت لزوم به نگهداري داروها در يخچال، از قرار دادن آنها در كنار مواد غذايي خودداري كنيد.

5- مواد شیمیایی و داروها را در کمدهای دارای قفل و دور از دید و دسترس کودکان قرار دهید.

6- در هنگام استفاده از مواد شیمیایی، اگر چنانچه به هر علتی مجبور شدید از کار دست بکشید، حتی الامکان این مواد را با خود ببرید و یا دور از دسترس اطفال قرار دهید.

7- از مخلوط نمودن تركيبات شيميايي مختلف پرهيز كنيد. در مواردي كه مخلوط نمودن چند ماده شيميايي با يكديگر ضرورت دارد، اين كار بايد در محيط باز  انجام شود.

8- در هنگام استفاده از مواد شيميايي از وسايل حفاظتي مانند دستكش و ماسك استفاده كنيد.

9- بلافاصله پس از استفاده از مواد شيميايي ، دستهاي خود را با آب و صابون  بشوييد.

10- در صورت استفاده از حشره كشهاي خانگي، محل سم پاشي شده را ترك كنيد و قبل از استفاده از حشره كش ها، اسباب بازيها و وسايل كودكان را از محيط سم پاشي خارج نماييد.

11- تركيباتي مانند شامپو، دهان شويه ها، حالت دهنده هاي مو، صابون و ... كه در حمام و يا دستشويي نگهداري
مي شوند را دور از دسترس كودكان نگهداري كنيد.

12- هيچوقت از بوييدن و يا چشيدن براي شناسايي مواد شيميايي استفاده نكنيد.

13- از خوردن دارو در جلوي ديد كودكان خردسال خودداري كنيد.

14- از معرفي نمودن دارو تحت عناويني مانند شكلات، آب نبات و ... به كودكان خودداري كنيد.

15- دارو را بر اساس دوز تجويزي پزشك معالج و يا توصيه داروساز مصرف كنيد و از مصرف خودسرانه دارو بدون تجويز پزشك و يا مشورت با داروساز خودداري نماييد.

16- مصرف هرگونه دارو، فرآورده هاي گياهي، ويتامينها، مكمل ها و .. را با پزشك و داروساز خود در ميان بگذاريد.

17- از مصرف فرآورده هاي دارويي گياهي بدون مشورت با پزشك و داروساز خودداري كنيد.

18- از قرار دادن فرآورده هاي دارويي در معرض گرما، رطوبت و نور مستقيم خورشيد خودداري نماييد.

19- از مصرف و نگهداري داروها و فرآورده هاي دارويي تاريخ گذشته خودداري كنيد.

جهت پيشگيري از بروز مسموميتهاي غذايي رعايت نكات زير توصيه مي شود:

1- مواد پروتئيني را خريداري كنيد كه در يخچال، دماي مناسب و در بسته بندي مناسب نگهداري مي شوند. گوشت، مرغ و فرآورده هاي لبني را بلافاصله پس از خريد و رسيدن به منزل در يخچال قرار دهيد.

نكته: دماي يخچال را در 4 درجه سانتيگراد  يا كمتر و فريزر را در 20- درجه سانتيگراد  يا كمتر تنظيم نماييد.

2- از خريد قوطي هاي كنسرو داراي برآمدگي، فرورفتگي و يا نشتي خودداري كنيد.

3- اگر فرآورده اي ظاهر و يا بوي ناخوشايندي داشت، به هيچ عنوان آن را نچشيد.

4- اگر فاصله محل خريد تا منزل شما بيش از يك ساعت مي باشد، براي غذاهاي فاسد شدني از يك خنك كننده مناسب استفاده كنيد.

5- اگر تا چند روز از گوشت ها استفاده نمي كنيد، آنها را در كيسه نايلوني و در فريزر قرار دهيد.

6- يخ مواد غذايي را در يخچال ذوب كنيد و اگر عجله داريد آنها را در كيسه پلاستيكي محكمي قرارداده و داخل ظرف آب خنك بگذاريد.

7- هميشه قبل، در حين و بعد از تهيه غذا، دستهاي خود را با آب و صابون به خوبي بشوييد.

8- ظروفي را كه در تماس با گوشت و مرغ هستند، قبل از استفاده براي تهيه ساير غذاها، به خوبي بشوييد.

9- گوشت قرمز، مرغ و ماهي را كاملاً بپزيد.

10- استفاده از آب سالم و بهداشتي جهت شستشوي سبزيجات و ميوه جات

11- قبل از مصرف غذاهاي كنسروي و پاستوريزه شده آنها را در دماي 80 درجه سانتيگراد به مدت 30 دقيقه و يا 100 درجه سانتيگراد به مدت 10 دقيقه گرم نماييد. 

12- هرگز غذاهاي پخته شده را بيش از 2 ساعت (اگر هواي اتاق گرم مي باشد، بيش از يك ساعت) در دماي اتاق رها نكنيد.