سیر َمراقبت های حمایتی-تسکینی از گذشته تا کنون

مراقبت های حمایتی- تسکینی نوعی مراقبت طبی و تخصصی برای افراد مبتلا به بیماری های صعب العلاج می باشد. این شکل از مراقبت، بر تسکین علائم و فشارهای ناشی از بیماری تاکید دارد و هدف از آن بهبود کیفیت زندگی در بیمار و اعضای خانواده وی می باشد.

سازمان بهداشت جهانی(WHO) اولین بار در سال 1989 تعریفی را در خصوص مراقبت های تسکینی ارائه داد که بر مبنای آن، دستیابی به کیفیت زندگی مناسب، به واسطه پیشگیری و تسکین رنج های بیماران حاصل می گردد که خود  با تشخیص زودهنگام و ارزیابی بی عیب و نقص و درمان مشکلات جسمی، روانی و معنوی امکان پذیر خواهد بود.

در سال 2014 سازمان بهداشت جهانی، نظریه تکمیلی خود را مبنی بر اینکه مراقبت های تسکینی وظیفه همه پزشکان می باشد، ارائه کرد و بدین ترتیب، شکل جامع تری از این مراقبت ها، عرضه شد. بنابراین، مراقبت حمایتی- تسکینی یک مراقبت وابسته به چند رشته (Multidisciplinary) می باشد. این مراقبت ها نباید محدود به مراحل پایانی حیات باشد بلکه باید در کلیه مراقبت های پزشکی و حتی در درمان بیماری های علاج پذیر، صرفنظر از مرحله بیماری، تلفیق گردد.

اساس کار در مراقبت های حمایتی- تسکینی ،چه در مراقبت های مختص بیمار و چه در حمایت از اعضای خانواده ، برقراری ارتباط موثر اعضای تیم درمان، با آن ها می باشد.

به صورت خلاصه، فلسفه مراقبت های حمایتی- تسکینی همان فلسفه کلی مراقبت است که بر مبنای مراقبت همه جانبه (Holistic) و حمایت خانواده در تمامی مراحل و حتی زمان سوگ بنا نهاده شده است. مراقبت های جامع (Total Care) به طور کلی شامل چهار بعد مراقبت های جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی می باشد.

گروه های هدف در این مراقبت ها، شامل مبتلایان به بیماری های مزمن ناتوان کننده از قبیل سرطان، ایدز، آلزایمر، بیماری های مزمن ریوی، نارسایی مزمن قلبی و نارسایی مزمن کلیوی و... تعریف شده است.  این خدمات باید توسط تیمی ارائه شود که شامل پزشک یا پزشکان معالج، متخصص طب تسکینی، پرستار دوره دیده، روانشناس، روانپزشک، متخصص طب فیزیکی، مدد کار اجتماعی، مراقبین معنوی و متخصص تغذیه می باشند.

مراقبت های حمایتی- تسکینی باید از زمان تشخیص بیماری های تهدیدکننده حیات آغاز شود و در طول دوره درمان بیماری و پس از پایان درمان ، حتی پس از مرگ و در دوره سوگ همراهان بیمار ادامه یابد.

در مراقبت های حمایتی- تسکینی باید یک خدمت مقرون به صرفه فراهم شود که با کاهش مداخلات تشخیصی و درمانی غیر ضروری، بستری های غیر موثر در بخش های مراقبت های ویژه و اورژانس همراه باشد. در برخی مطالعات گزارش شده است که تلفیق مراقبت های حمایتی-تسکینی از مراحل ابتدایی بیماری، کیفیت مراقبت ها و طول عمر بیماران را افزایش می دهد.

معمولا این مراقبت ها در سه سطح به بیماران ارائه می گردد که در سطح اول خدمات باید توسط تمامی پزشکان و متخصصین حوزه سلامت عرضه شود، در این سطح باید پزشکان دانش و مهارت قابل قبولی از اصول مراقبت های حمایتی- تسکینی داشته باشند تا قادر به شناسایی نیاز های این بیماران باشند. در سطح دوم مراقبت ها توسط پزشکان و پرستاران دوره دیده و آگاه به مراقبت های حمایتی- تسکینی عرضه می گردد. این خدمات به بیمار و همراهان وی در مراکز خاص و یا بصورت مراقبت در منزل ارائه می گردد.

در سطح سوم، خدمات تخصصی بر مبنای نیاز بیمار یا خانواده وی و براساس امکانات موجود، توسط متخصصین این رشته در بیمارستان یا بخش های تخصصی مراقبت های تسکینی بصورت سرپایی یا بستری عرضه می گردد.

به طور کلی ارائه خدمات در طب تسکینی چهار مدل اصلی دارد که عبارتند از: درمانگاه های سرپایی ، مراقبت های تسکینی در منزل، بخش های بستری طب تسکینی، سرویس های مشاوره طب تسکینی بیماران بستری در سایر بخش ها.

با توجه به افزایش بیماری های مزمن لاعلاج و بیماران نیازمند مراقبت های حمایتی- تسکینی، ادغام این خدمات با سایرمداخلات درمانی مرتبط با بیماری، در کل دنیا رو به افزایش است. بنابراین روشی برای ارائه خدمات با کیفیت بالا و قابل دسترس جهت بهبود زندگی بیماران و خانواده های آنان باید طراحی گردد که حصول این مهم، با سیاست گذاری های صحیح نظام سلامت، ارتقای کیفیت آموزش کارکنان حوزه سلامت و هماهنگی بیشتر بین کشور ها محقق خواهد شد.

در حال حاضر تعداد محدودی از پزشکان و پرستاران و سایر اعضای کادر درمان، در کشور عزیزمان مشغول ارائه مراقبت های حمایتی-تسکینی به بیماران مبتلا به سرطان می باشند که ضمن ارج نهادن به خدمات ارزنده همکارانمان در این عرصه، امیدواریم با شناخت صحیح این علم نوپا و ریل گذاری مناسب توسط مدیران و صاحب نظران این رشته، در آینده ای نه چندان دور شاهد پیشرفت های چشمگیر در عرصه جهانی باشیم.

 خرم آن کس که در این محنت گاه                           خاطری را سبب تسکین است

                                                                                                                 (پروین اعتصامی)