زادروز پزشک دانشمند و نامدار ایرانی"حکیم ابوعلی سینا" و "روز پزشک" را به همکاران عزیز، انسان دوست و مسئولم تبریک و تهنیت می گویم. حکیم فرزانه ای که همچنان الگوئی ارزنده از جامع نگری علمی و اخلاقی و جامعه نگری و مسئولیت اجتماعی یک پزشک در ایران و طب مدرن است. امروز می توانیم از خودگذشتگی و شهادت صدها تن از همکاران ما در دفاع از سلامت بیماران و آحاد مردم در بحران همه گیری کرونا را نمونه ای از ایفای این مسئولیت اخلاقی و اجتماعی در جامعه پزشکی ایران دانست.

پایبندی پزشک نسبت به ارزش های معنوی و اصول علمی و اخلاقی مطرح شده در سوگند نامه بقراط یا پندنامه اهوازی و اعلامیه ژنو، بویژه اصل تقدم دادن به سلامت و حقوق بیماران نسبت به حقوق و منافع خود تا سرحد ازخودگذشتگی و فداکاری، در این زمان به مسئولیت پزشک در برابر سلامت عمومی جامعه و بلکه حقوق بشر گسترش و ارتقایافته است. در دنیای امروز سلامت به عنوان حقی اساسی و همگانی و عدالت در سلامت با آزادی و دموکراسی و حقوق بشر پیوندی نهادمند و ناگسستنی پیدا نموده اند. طبیعی است در چنین فضایی در سطح ملی و بین المللی، پزشکان باید با مشارکت بیشتر در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های کلان بهداشتی- اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و تقویت فرهنگ و بنیان های دموکراسی در جامعه خود از مشارکت و نقش موثر و پیشگام در دفاع از حقوق بیماران و آحاد جامعه از نظر برخورداری از بالاترین سطح سلامت و کیفیت زندگی در همه وجوه فردی و اجتماعی آن برخوردار باشند. آشنایی و احاطه به موضوعاتی چون شاخص های جامعه سالم، آسیب پذیری اجتماعی و طبیعی، شاخص های جامعه آسیب پذیر، اقتصاد پزشکی، عدالت در تخصیص و توزیع منابع، نابرابری و تبعیض بهداشتی(از نظر دسترسی به خدمات پزشکی)، بیمه و تامین اجتماعی و بویژه "عوامل اجتماعی موثر بر سلامت-(SDH)" برای ایفای این نقش و مسئولیت پزشک در شرایط متحول جامعه جدید ضروری است.

سرعت و شتاب تحولات علوم و فناوری های پزشکی، جایگاه اجتماعی و نقش و مسئولیت های جدید پزشکان، محوریت انسان سالم در توسعه کشورها، گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن جوامع و جهانی شدن اقتصاد و تجارت و خدمات تخصصی، داشتن اطلاعات و آگاهی کافی بر پایه پژوهش و شناخت علمی و به دست آوردن شواهد متقن نسبت به شرایط نوین اجتماعی و جهانی را برای پزشکان ضروری می نماید. همچنین برخورداری از احساس مسئولیت در برابر انسان بیمار، پیشگیری و درمان بیماری، حفظ و ارتقای بهداشت و سلامت عمومی و بلکه دفاع از حقوق اساسی آحاد جامعه فراتر از مرزبندیهای جنسیتی، قومییتی، نژادی، زبانی، فرهنگی، سیاسی- اجتماعی، جغرافیایی و مذهبی از مسئولیت های حرفه ای و توامان اخلاقی، علمی و اجتماعی پزشک به عنوان یک "دانشمند مسئول" است. به عبارت دیگر هیچ گونه تعارضی بین نقش های چندگانه "پزشک به عنوان درمانگر"، "پزشک به عنوان آموزش دهنده"، "پزشک به عنوان مدافع سلامتی و حقوق بیمار"، " پزشک به عنوان مسئول در ارتباط با بهداشت عمومی"، " پزشک به عنوان هنرمندی تسلی بخش و آرامش دهنده"،

"پزشک به عنوان مصلح اجتماعی" و باالاخره "پزشک به عنوان دانشمند مسئول" نمی توان قائل شد.

قرار گرفتن پزشک در جایگاه دانشمند مسئول ، نقشی انتصابی و واگذار شده نیست، نقشی اکتسابی است که به دنبال احساس مسئولیت و برخورد متعهدانه پزشکان فرهیخته و متعهد در مواجهه با مسائل و معضلات اساسی جامعه ما به منصه بروز رسیده است. مهم ترین شاخص های تحقق این نقش و جایگاه در جامعه را از سوی پزشکان عالم و عامل می توان در موارد زیر بر شمرد :

۱. مقبولیت و مرجعیت در افکار عمومی

۲. حضور موثر و بارز در عرصه های علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی

۳. روزآمدی علمی و مهارت بالا در استانداردهای جهانی

به این سبب باید زمینه های علمی، اجتماعی و فرهنگی نقش آفرینی "پزشک" به عنوان "دانشمند مسئول" را بیش از پیش پاس داشت و با بهره گیری از میراث کهن ایرانی و اسلامی و رهیافت های نوین جهانی، گستره وجودی آنان را در جامعه از آنچه هست بیشتر کرد و جوانان اندیشمند و دانشجویان علوم پزشکی را به همان سویی سوق داد که برای ما همواره هم آرمانی بوده اند و هم سودمند. در هزاره قبل با پیدایی و ماندگاری الگوهایی چون حکیم ابوعلی سینا با پژوهشگری و گستردگی دانش آنان در حوزه های طب، فلسفه، سیاست، علم و ادب، حکمت ها و آثار فراوان داشته ایم، به سروده خود او :

"دل گرچه در این بادیه بسیار شتافت

یک موی ندانست ولی موی شکافت

اندر دل من هزارخورشید بتافت

آخربه کمال ذره‌ای راه نیافت"

و امروز هم گستردگی و انگیزه مندی پزشکان دانشمند، درد آشنا و مسئول در قبال انسان و جامعه نیازمند، از ضرورت و اهمیتی دوچندان برخوردار شده است :

«هیچ سرنوشتی بیش از پزشک بودن نمیتواند فرصت ایفای مسئولیت و یا تعهد را برای نوع انسان مقدر کند.

مراقبت از دردمند، نیاز به مهارت فنی، دانش و اطلاعات علمی و درک انسانی دارد و اوست که با بهره گیری از شجاعت، تواضع و عقلانیت خود، خدمتی منحصر بفرد را برای همنوعانش فراهم میکند و عمارتی ماندگار از صفات ممتاز در درون خود بر پا می سازد!

پزشک نباید انتظاری بیش از این نسبت به سرنوشت خود داشته باشد و نه به کمتر از آن راضی شود!»

(کتاب هاریسون - فصل اول)

دکتر مصطفی معین

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

رئیس شورایعالی نظام پزشکی