بــرای بهره منــدی مناســب افــراد محــروم و آســیب پذیر از نظــام سلامت تضمینــی وجــود نــدارد مگــر آنكه نظــام سلامت بــا ســاختار و ســازماندهی تنظیــم شــده، خدمــات پایــه و اساســی را به صــورت ادغــام یافتــه و فعــال در اختیــار آنهــا قــرار دهــد.بـرای ایـن منظـور بایـد بـار دیگـر اولویتهـای مـورد تا کیـد نظـام سلامت مـورد توجـه قـرار گیـرد: اولویـت روسـتا بـر شـهر، اولویـت مناطـق محـروم بـر مناطـق برخـوردار، اولویـت پزشـکی عمومـی بـر انـواع تخصص هـای پزشـکی، اولویـت خدمـات سـرپایی بـه بسـتری. علاوه بـر ایـن، لازم اسـت تـا بخشهـای مختلـف (دولتـی، خصوصـی و تعاونـی) نیـز بـرای دسـتیابی بـه نتایـج سلامت ســرمایه گذاری کننــد. تحقــق شــاخصهای سلامت در عرصه هــای کارآمــدی، پاســخگویی و تامیــن مناســب منابــع مالــی، نیازمنــد مشــارکت مردمــی و همــکاری بین بخشــی اســت. همــه بخشهــا بایــد در زمینــه برنامه ریــزی، تامیــن منابــع مالــی و تجهیزاتــی و نیــروی انســانی، حدا کثـر مشـارکت را داشـته باشـند. بـر همیـن اسـاس، بـه منظـور هماهنگ نمـودن تلاشهای آتـی در زمینـه مراقبتهـای اولیـه بهداشـتی در سـطوح جهانـی، ملـی و محلـی و هدایـت اجـرای آنهـا توسـط سـازمان  جهانـی بهداشـت، تعریـف واضـح و سـاده ای بـه شـر ح زیـر ارائـه شـده است:

: PHCرویکـرد کلـی جامعـه بـه سلامت اسـت. هـدف PHC (مراقبت هاي بهداشتي اوليه) تضمين بالاتریـن سـطح ممکـن از سلامت و رفـاه و توزیـع عادلانه آنهـا بـا تمرکـز بـر نیازهـای مـردم در سـریعترین زمـان ممکـن بـه صـورت ارائـه مسـتمر خدمـات اسـت. ایـن خدمـات، باید تـا حـد امـکان بـه محیـط زندگـی مـردم نزدیـک  باشد واز پیشـگیری از بیمـاری تـا درمـان، توانبخشـی و مراقبـت تسـکینی را برمیگیـرد. PHC  سه جزء مرتبط دارد که بر یکدیگر اثر هم افزایی دارند:

١-رفـع نیازهـای سلامت مـردم از طریـق خدمـات ارتقایـی، حفاظتـی، مراقبتهـای پیشـگیرانه، درمانـی، توانبخشـی و تسـکینی در طـول زندگـی. البتـه اولویت بنـدی راهبـردی خدمـات مراقبت هـای کلیـدی سلامت بـا هـدف افـراد و خانواده هـا از طریـق مراقبت هـای اولیـه و جمعیـت از طریـق بهداشـت عمومـی بـه عنـوان عناصـر اصلـی خدمـات سلامت یکپارچـه عمـل میکننـد.

٢-پرداختـن نظام مند بـه عوامـل تعیین کننـده سلامت، از جملـه عوامـل اجتماعـی، عوامـل اقتصـادی و محیطـی و همچنیـن خصوصیـات فـردی و رفتـار(از طریـق سیاسـتها و اقدامـات مبتنـی بـر شـواهد در همه بخشهـا).

٣-توانمندسـازی افـراد، خانواده هـا و جوامـع بـرای بهینه سـازی سلامت خـود، بـه عنـوان توسـعه دهندگان خدمـات بهداشـتی، اجتماعـی و خودمراقبتـی کـه باعـث ارتقـاء و حفاظـت از سلامتی و تامیـن رفـاه می شـود.  با توجـه بـه تعریـف فـوق و بـر اسـاس نظـرات کارشناسـی، مراقبت های اولیه بهداشتی ، مجموعه فعالیتهای به هم پیوسته در قالب برنامه های سلامت در بسته خدمات پایه که بر مبنای سطوح پیشگیری تدوین شده اند.  به نحـوی کـه جامـع، در دسـترس، مسـتمر، هماهنـگ و مبتنـی بـر مشـارکت فـرد، خانـواده و جامعـه بـا هـدف حداکثرسـازی ســطح بهره منــدی و توزیــع عادلانه سلامت میباشــند. بدیهــی اســت کــه اجــرای موفــق مراقبتهــای فــوق در گــرو همکاریهــای درون بخشــی، بین بخشــی و مشــارکت آگاهانــه جامعــه اســت.

پیشینه نظام شبکه در ایران در طــی تاریــخ، ارائــه خدمــات سلامت، یکــی از تعهــدات مهــم دولتهــا بــوده اســت. بــه علاوه بــا شــکل گیری ســاختارهای حکومتـی مبتنـی بـر مـردم  سالاری، ارائـه خدمـات سلامت بـه یکـی از مطالبـات مـردم و یـا نماینـدگان آنهـا مبـدل شـده اسـت، بنابرایـن دولتهـا تلاش میکننـد ایـن خدمـات را بـه عنـوان یکـی از برنامه هـای رفاهـی بـه مـردم عرضـه نماینـد و معمولا بـرای تامیـن خدمـات سلامت، منابـع مالـی از محـل بودجه هـای عمومـی در نظـر گرفتـه میشـود. بعـد از جنـگ جهانـی دوم و تشـکیل سـازمان جهانـی بهداشـت، برنامه هـای مختلفـی از جملـه وا کسیناسـیون عمومـی و مبـارزه بـا بیماریهـای وا گیـر شـامل مالاریا، سـل، جـذام از جملـه خدمـات سلامت عمومـی بودنـد کـه بـه صـورت برنامه هـای عمـودی در بسـیاری از کشـورها به خصـوص کشـورهای در حـال توسـعه و از جملـه ایـران اجـرا گردیدنـد.  با عنایـت بـه نیـاز بـه ارائـه خدمـات بهداشـتی درمانـی در مناطـق دور افتـاده، در دهـه هفتـاد میلادی، اسـتفاده از نیروهـای داوطلـب و یـا کادر کمکـی بومـی در برخـی از کشـورها مثـل چیـن و ایـران بـه عنـوان راهبـردی بـرای ارائـه خدمـات سلامت در مناطـق روسـتایی انتخـاب شـدند. بـا توجـه بـه ایـن تجـارب، در سـال ١٩٧٨ کنفرانـس بین المللـی آلماآتـا توسـط سـازمان جهانـی بهداشـت برگـزار شـد کـه شـاید مهمتریـن رویـداد تاریخـی در تحـول ارائـه خدمـات سلامت در جهـان باشـد. در ایـن نشسـت جهانـی کـه منجـر بـه صـدور اعلامیه آلماآتـا شـد، کشـورهای جهـان تصمیـم گرفتنـد تـا راهبـرد PHC را بـرای نیـل بـه اهـداف متعـددی از جملـه تحقـق عدالـت در دسترسـی جامعـه بـه مراقبتهـای اولیـه سلامت اجـرا نماینـد. همزمـان در راسـتای ارائـه در دهـه ٥٠ شمسـی اجـرا خدمـات نظام منـد بـه مـردم در کشـورمان نیـز تجاربـی وجـود داشـت. از جملـه ایـن تجـارب میتـوان طـرح بهـدار روسـتا اسـتان فـارس، طر حهـای سـازمان خدمـات اجتماعـی در فـارس و تهـران و طـرح مشـترک سـازمان برنامـه و بودجـه وقـت و سـازمان خدمـات اجتماعـی در لرسـتان و طـرح ارومیـه را نـام بـرد کـه از بیـن ایـن طر حهـا، طـرح ارومیـه بـه عنـوان الگـوی مناسـب انتخـاب گردیـد.  برگــزاری نشســت آلماآتــا همزمــان بــود بــا وقــوع انقلاب اسلامی در ایــران، بنابرایــن توســعه خدمــات اجتماعــی بــه خصــوص خدمـت بـه مناطـق محـروم بـه یکـی از اولویتهـای دولـت مبـدل گشـت. بـا توجـه بـه صـدور اعلامیه آلماآتـا و تجـارب طرحهـای اجرایـی در قبـل از انقلاب، طـرح گسـترش شـبکه های بهداشـت و درمـان کشـور بـر اسـاس مراقبتهـای اولیـه بهداشـتی بـه عنـوان راهبـرد اساسـی نظـام سلامت در سـال ١٣٦٣ تصویـب شـد و سـپس در هـر اسـتان، یـک شهرسـتان بـه عنـوان نمونـه بـرای اجـرای طـرح انتخـاب گردیـد. از آنجایـی کـه طـرح دارای پیشینه فنـی و علمـی بـود بـرای مدیـران ارشـد نظـام سلامت و سیاسـتگزاران کشـور بـه خوبـی مـورد پذیـرش قـرار گرفـت و طـرح از حمایتهـای سیاسـی خوبـی برخـوردار شـد. لـذا واحدهـای ارائـه خدمـت بـر اسـاس طـرح گسـترش شـبکه های کشـور بـا سـرعت چشـمگیری بـه خصـوص در مناطـق روسـتایی ایجـاد و راه انـدازی شـدند به طـوری کـه در فاصلـه سـالهای ١٣٦٤ تـا ١٣٧٠ بیـش از ٨٨٠٠ خانـه بهداشـت، ٦٠٠ مرکـز بهداشـتی درمانـی روسـتایی، ٤٣٠ مرکـز بهداشـتی درمانـی شـهری و ١٤٧ مرکـز آمـوزش بهـورزی راه انـدازی و فعـال شـد. همچنیـن تعـداد بهـورزان از ٤٢٣٦ بـه ١٩٤٦٨ نفـر افرایـش یافـت در ابتــدای دهــه هفتــاد شمســی از آنجایــی کــه شــبکه بهداشــت و درمــان کشــور در مناطــق شــهری به خصــوص در شــهرهای بــزرگ و حاشــیه شــهرها بــا چالــش کافی نبــودن واحدهــای ارائــه مراقبتهــای اولیــه بهداشــتی و پایین بــودن دسترســی بــه مراقبتهــای مــورد نیــاز مــردم مواجــه بــود، برنامــه ایجــاد پایگاه هــای بهداشــتی و اســتفاده از داوطلــب بهداشــتی (طــرح رابطیـن) در سـال ١٣٧٢ اجـرا گردیـد. بـا اجـرای ایـن برنامـه و اسـتفاده از تجـارب حاصـل از توسـعه شـبکه مراقبتهـای اولیـه بهداشــتی در مناطــق روســتایی (ایجــاد خانه هــای بهداشــت و به کارگیــری بهــورزان)، دسترســی مــردم بــه مراقبتهــای اولیــه فعال فراهـم گرديد. در مراقبت های اولیه بهداشـتی، یکـی از چالشهـای نظـام شـبکه کـه از انتظـارات بـه حـق مـردم نیـز بـه شـمار می آمـد، خدمـات درمانـی مناسـب و نظــام ارجــاع بــه ســطح دوم (بیمارســتان) بــا اســتفاده از نظــام بیمــه ای بــود. اگر چه ایــن موضــوع در طراحــی اولیــه شــبکه مراقبتهـای اولیـه بهداشـتی نیـز مـد نظـر قـرار داشـت، ولـی تـا ابتـدای دهـه ٨٠ هنـوز بـه مرحلـه اجـرا درنیامـده بـود. بنابرایـن در ســال ١٣٨٤ طرح بســیج همگانــی بیمــه روســتاییان (بهبــر) اجــرا شــد. براســاس ایــن برنامــه، حــدود ٢٨ میلیــون نفــر از جمعیــت روســتایی و شــهرهای زیــر ٢٠ هزار نفــر تحــت پوشــش ایــن برنامــه قــرار گرفتنــد و طرح پزشــکی خانــواده در کلیــه واحدهـای ارائه دهنـده خدمـت مناطـق مذکـور بـا همـکاری سازمان خدمات درمانی کشور(بیمه سلامت فعلی) اجـرا گردیـد. از آنجایـی کـه ضـرورت اجـرای ایـن برنامـه در مناطـق شـهری نیـز وجـود داشـت، در سـال ١٣٨٨ قـرار شـد کـه برنامـه پزشـکی خانـواده نیـز در مناطـق شـهری اجـرا شـود، ولـی بـا توجـه بـه مشکلات اجرایـی طـرح، از جملـه عـدم تامیـن منابـع مـورد نیـاز، ایـن برنامـه فقـط در دو اسـتان فـارس و مازنـدران اجـرا شـد.

 اجـرای طـر ح تحـول سلامت بـا عنایـت بـه مطرح شـدن برنامـه پوشـش همگانـی سلامت در کشــورمان کــه از ســال ١٣٩٢ شــروع شــد، یکــی از برنامه هــای مهــم حــوزه بهداشــت، بازنگــری و به روزرســانی نظــام شــبکه مراقبتهـای اولیـه بهداشـتی کشـور بـود کـه بـه مرحلـه اجـرا درآمـد.  اهم برنامه های مهم اجرا شده طرح تحول حوزه بهداشت عبارت بودند از: بازنگـری بسـته خدمـت بـر اسـاس نیازهـای سلامت مـردم از جملـه بـار بیماریهـای غیروا گیـر و عوامـل خطـر بـر حسـب گروههــای ســنی ، بازنگری واحدهای ارائه دهنده خدمت در قالب مراکز جامع سلامت و پایگاههای سلامت،  افزودن نیروی انسانی جدید با عنوان مراقب سلامت و کارشناسان روانشناس بالینی و تغذیه، بازسازی و بهبود استاندارد ساختمان و تجهیزات واحدهای ارائه خدمات شبکه، استقرار پرونده الکترونیک سلامت در قالب سامانه یکپارچه بهداشت، ظرفیت سازی مدیران و کارشناسان نظام شبکه، خرید راهبردی خدمات بـا توجـه بـه رخـداد همه گیـری کوویـد-١٩ در کشـورمان، بـرای پیشـگیری و کنتـرل بیمـاری بـا انجـام تغییراتـی در ایـن خصـوص، بسـتری بـرای ارائه خدمـات مختلـف از جملـه رهگیـری، انجـام تسـت در نظـام شـبکه بهداشـت و درمـان کشـور، درمــان، پیگیــری و ارجــاع بیمــار از واحدهــای شــبکه مهیــا گردیــد کــه نقــش مهمــی در پیشــگیری و کنتــرل بیمــاری داشــت، بنابرایـن ایـن موضـوع باعـث شـد کـه سیاسـتگزاران نظـام، تقویـت نظـام شـبکه را بـه عنـوان یـک اولویـت مهـم مطـر ح نمـوده و مـورد توجـه قـرار دهنـد.

شاخصهای ساختار نظام شبکه حـق برخـورداری از مراقبتهـای سلامت بـرای تمامـی شـهروندان همـراه بـا توزیـع عادلانه خدمـات سلامت، در قانـون اساسـی کشـور تبلـور مي يابد. در عمـل، چنیـن تفکـری موجـب شـده اسـت تـا نظـام سلامت کشـور بـر مبنـای خدمـات اساسـی کـه از منابــع عمومــی تأمیــن اعتبــار میشــوند، آحــاد مــردم را از مراقبتهــای اولیه سلامت کــه توســط وزارت بهداشــت، درمــان و آمـوزش پزشـکی عرضـه میشـوند بهره منـد سـازد. سـاختار نظـام سلامت در وزارت بهداشـت، درمـان و آمـوزش پزشـکی متشـكل از معاونت هــای مختلــف در بالاترین ســطح اســت. در ســطح اســتانها، دانشــگاههای علــوم پزشــکی و خدمــات بهداشــتی درمانـی، مسـئولیت تربیـت نیـروی انسـانی بـرای بخـش سلامت و ارائه خدمـات سلامت را برعهـده دارنـد.  در برخــی از اســتانهای کشــور ماننــد تهــران، بیــش از یــک دانشــگاه علــوم پزشــکی وجــود دارد. علاوه بــر آن، دانشــگاههای علـوم پزشـکی دیگـری نظیـر دانشـگاههای آزاد اسلامی، ارتـش، شاهد و بقیه الله در کشـور وجـود دارنـد کـه بـه طـور عمـده در محورهـای تربیـت نیـروی انسـانی فعالیـت میکننـد. بیمارسـتانهای آموزشـی و غير آموزشـی، مراكـز خدمـات جامــع سلامت شــهری و روســتایی و خانه هــا و پایگاه هــای سلامت، تحــت نظــارت دانشــگاههای علــوم پزشــکی و خدمــات بهداشـتی درمانـی وابسـته بـه وزارت بهداشـت فعالیـت میکننـد.

سطح بندی خدمات بـرای آنکـه خدمـات بـه شـکلی مؤثـر، عادلانه و بـا کارآمـدی مناسـب در اختیـار مـردم قـرار گیرنـد، سـطوح سـه گانه خدمـات مشـتمل بـر سـطح اول، دوم و سـوم در نظـام شـبکه پیش بینـی و اسـتقرار یافتـه اسـت. سـطح اول شـامل خانه هـای بهداشـت و پایگاه هـای سلامت اسـت، در سـطح دوم مراکـز خدمـات جامـع سلامت اسـتقرار یافته انـد و سـطح سـوم شـامل بیمارسـتانها و کلینیکهــای تخصصــی اســت.  

طرح گسترش: اصول و شاخصهای انتخاب محل و تعداد واحدهای ارائه دهنده خدمت در هــر شهرســتان، طرحــی تحــت عنــوان (طــرح گســترش)بــرای تخصیــص واحدهــای بهداشــتی درمانــی وجــود دارد. طــرح گسـترش، محـل اسـتقرار تسهیلات بهداشـتی و درمانـی در سـطح هـر شهرسـتان را مشـخص می کنـد. توزیـع ایـن تسهیلات در مناطـق مختلـف سـطح شهرسـتان تابـع دو عامـل اساسـی اسـت: تعداد جمعیت و وضعیت پراكندگی(دسترسی جغرافیایی این جمعیت). به منظـور نـگارش طـرح گسـترش، کارشناسـان مرکـز بهداشـت شهرسـتان بایـد اطلاعات مربـوط بـه اسـتقرار جمعیـت در نواحـی مختلـف را گـردآوری و آنهـا را بـر روی نقشـه، ععلامتگذاری کنند. این نقشـه ها، تمامی دسترسـی جغرافیایی جمعیـت را به وضوح بـه تصویـر میکشـند. راههـا و مسـیر حرکـت جمعیـت بـرای دسترسـی به سـایر مناطق نظیر شـهرها، نقشـی اساسـی در اختصاص واحدهـای ارائه خدمـت بـه روسـتاییان دارد. بـا چنیـن شـیوه ای، نظـام شـبکه تـا حـال حاضـر توانسـته اسـت بیـش از ٩٨ درصـد جمعیـت را کـه در شـمار قابـل توجهـی از روسـتاها بـا پرا کندگـی جغرافیایـی بالا مسـتقر هسـتند، تحـت پوشـش قـرار دهد. معیارهای انتخاب محل و تعداد واحدهای ارائه دهنده خدمات عبارتند از: انتخاب شهرستان به عنوان مقیاس اداری و جغرافیایی، سطح بندی خدمات و ارائه خدمت از طریق نظام ارجاع، ارائه خدمات به شکل ادغام یافته، سهولت دسترسی جغرافیایی در هیچ شرایطی فاصله بیشتر از نیم ساعت با خودرو نباشد.  استقرار واحدها باید در مسیر حرکت طبیعی مردم باشد.  تراکم و پرا کندگی جمعیت و دسترسی فرهنگی سطح اول ارائه خدمت خانه بهداشـت روسـتایی و پایـگاه سلامت شـهری، محـل ارائه خدمـات سـطح یـک، اسـت. بهورزان، ارائه دهنـدگان خدمـات در خانه هــای بهداشــت روســتایی و مراقبیــن سلامت، کارکنان ارائه دهنده خدمــت در پایگاههــای سلامت شــهری هســتند.  وظیفه اصلــی خانه هــا و پایگاههــای سلامت، ارائه مراقبتهــای اولیــه بهداشــتی درمانــی بــه مــردم اســت. ایــن واحدهــا، نخســتین ســطح تمــاس مــردم و اولیــن ســطح ارجــاع به شــمار می آيند. خانه هــای بهداشــت روســتایی بــا رعایــت شــرایط دسترســی جغرافیایــی و فرهنگــی بطــور متوســط بــرای حــدود ١٠٠٠ نفــر (٥٠٠ تــا ٣٥٠٠ نفــر) راه انــدازی میشــوند. به ازای هر خانه بهداشت  بـرای ارائـه خدمـت بـه هـر ٨٠٠ تـا ١٠٠٠ نفـر یـک بهـورز در نظـر گرفتـه شـده و به طور معمـول در هـر خانـه بهداشـت یـک بهـورز زن و یـک بهـورز مـرد پیش بینـی میشـود. در حـال حاضـر تعـداد خانه هـای بهداشـت مصـوب طبـق طـر ح گسـترش ١٩٠٩٦ و تعـداد خانه هـای بهداشـت فعال ١٧٩٥٨ مورد اسـت. بـر ایـن اسـاس تعـداد کسـری خانه هـای بهداشـت ۱۱۳۸ مـورد که معـادل ٥.٩٦٪؜  است.  در مناطـق شـهری بـا محـدودۀ جمعیتـی ١٢٥٠٠ نفـر بیـن ٥٠٠٠ تـا ٢٠٠٠٠ نفـر و در کلانشـهرها تـا ٢٥٠٠٠ نفـر پایگاههـای سلامت شــهری ایجــاد میشــود. در پایگاه هــا،  ماماها و سایر مراقبیــن سلامت اقــدام بــه ارائــه خدمــات می نمايند. مراقبیــن سلامت مســتقر در پایگاههـا از میـان کاردانـان و کارشناسـان بهداشـت خانـواده و مبـارزه بـا بیماریهـا و پرسـتاران انتخـاب میشــوند. تعــداد مراقبیــن سلامت مســتقر در هــر پایــگاه ۵ نفــر پیش بینــی میشــود. در روسـتاهایی کـه جمعیـت آنهـا ٣٠٠٠ نفـر یـا بیشـتر ( ٣٠٠٠ تا ٨٠٠٠ نفـر) باشـد، تبدیـل خانـه یـا خانه هـای بهداشـت موجـود بـه پایـگاه سلامت روسـتایی یـا راه انـدازی پایـگاه سلامت روسـتایی تحـت پوشـش یـک مرکـز خدمـات جامـع سلامت روسـتایی یـا یـک مرکـز خدمـات جامـع سلامت شـهری صـورت می پذیـرد.  مجمـوع تعـداد پایگاههـای سلامت پیش بینی شـده طبـق طـر ح گسـترش ٦٤٤١ مـورد اسـت. بـر ایـن اسـاس، کسـری پایگاههای سلامت در سـطح کشـور ۸۰۱ مورد معادل ۱۲ درصد اسـت.  مراکـز خدمـات جامـع سلامت شـهری و روستایی، سـطح دوم ارائه خدمـات هسـتند کـه در آنهـا، پزشـکان و دیگـر اعضـای تیـم سلامت فعالیـت میکنند. وظیفه ایـن مرا کـز، پذیـرش ارجاعـات از سـطوح پایین تـر و پایـش و نظـارت بـر آنهـا اسـت.  مراکز خدمات جامع سلامت روستایی با رعایت شرایط دسترسی جغرافیایی و فرهنگی به طور متوسط برای حدود ٨٠٠٠ نفر (بین ٤٠٠٠ تا ١٢٠٠٠ نفر) راه اندازی خواهند شد. برای جمعیت کمتر از ٤٠٠٠ نفر راه اندازی مرکز با استراتژی کاهش نیروها همراه است. هـر مرکـز خدمـات جامـع سلامت روسـتایی بیـن یـک تـا ٦ خانـه بهداشـت یـا پایـگاه سلامت روسـتایی را تحـت پوشـش خـود دارد (بـا رعایـت امکان دهگردشي).  مراکــز خدمــات جامــع سلامت شــهری بــا رعایــت شــرایط دسترســی جغرافیایــی، تمرکــز جمعیــت و دسترســی فرهنگــی به طور متوســط بــرای حــدود ٤٠٠٠٠( ٢٥ تــا ٥٠ هــزار) نفــر و در کلانشــهرها تــا ٨٠٠٠٠ نفــر راه انــدازی خواهنــد شــد.  در هـر مرکـز خدمـات جامـع سلامت ۲ تـا ۴ پزشـک عمومـی مسـتقر میشـوند. ایـن پزشـکان در کنـار کارشناسـان سلامت روان و تغذیـه، سلامت محیـط و کار، کارشـناس آزمایشـگاه، تغذیـه و یـک تـا دو دندانپزشـک و سـایر پرسـنل اجرایـی و سـرایدار اقـدام بـه ارائـه خدمـات می نمايند. کار پزشـک و اعضـای تیـم سلامت، پذیـرش ارجاعـات از سـطح اول اسـت.  بـر اسـاس طـرح گسـترش در سـطح کل کشـور ۶۰۸۹ مرکـز خدمـات جامـع سلامت عـادی و ۵۵۰ مرکـز خدمـات جامـع سلامت شــبانه روزی پیش بینــی شــده اســت. در حــال حاضــر تعــداد مراکــز خدمــات جامــع سلامت عــادی فعــال ۵۶۲۲ مــورد و مراکــز خدمـات جامـع سلامت شـبانه روزی فعـال ۵۴۴ مـورد میباشـد. بـر ایـن اسـاس، تعـداد کسـری مراکـز خدمـات جامـع سلامت عـادی ٤٦٧ مـورد و مجمـوع کسـری مرا کـز خدمـات جامـع سلامت شـبانه روزی ۶ مـورد اسـت.

در نهایت در کنار گسترش شبکه های بهداشـت و درمـان و توفیـق هـای آشکار آن در حوزه بهداشت عمومی ، نظام سلامت ایران در سـالهـای پـس از انقـلاب اسلامی دسـتاوردهای فـراوان داشـته اسـت: در تربیـت نیـروی انسانی و گسترش پژوهش، راه اندازی شبکه مراقبتهـای اولیـه بهداشتی، برقراری نظام ژنریک دارو، افزودن به تعداد تختهای بیمارستانی، احداث مراکـز تخصـصی و فـوق تخصـصی، تجهیـز بخشهای حیاتی و ایجاد مراکز جدیـد جراحـی قلـب و عـروق، چشم و پیوند اعضا، راه اندازی مراکز متعدد سی تي اسکن، MRI، سنگ شکن و تجهیز مراکز آموزشی به بخشهـای آندوسـکوپی، آنژیــوگرافی، ســونوگرافی و لاپاراســکوپی و توفیــق در ســاخت تجهیزات پزشکی در داخل کشور . در این سالهـا موفقیـت کشور در گسترش پوشش خدمات ایمـن سازي مبـارزه بـا بیماریهای واگیردار، کاستن از مرگ و مبارزه با بیمـاریهـای غیرواگیـردار زبـانزد بوده است. در مقابل، نظام سلامت کمبودها و نارسایی داشته که هر یک ممکن بود نیروی محرکـه اصـلاح نظـام سـلامت قـرار گیرد: داشتن نهادی توانا برای سیاستگـذاری کـه سـبب مـیشـود تصمیم های کلان در بیرون از بخش، و چه بـسا بـدون شـواهد کافی گرفته شود، محروم بودن بخش از ظرفیت تفکر و تحلیل و ناتوانی آن در جذب و نگهداری  ذهن های تحلیلگر و خلاق، تصدی امور اجرایی توسط واحدهای ستادی، دور ماندن از شیوه هـا و اصـول نوین مدیریت و استفاده از روشهای سنتی و کهنـه در گـردش امور، ضعف استانداردهای کار و جـدی نبـودن جریـان پـایش و بازخورد،  کارا نبودن نظام اطلاعات سلامت و مدیریت و اسـتفاده نکــردن از آن چــه هــست در برنامــه ریــزی و بــرای گــرفتن تصمیم های مـدیریتی، حجـم آزار دهنـده و ناکـارای قـوانین مقررات، آیین نامه ها، دستورعملها، اصـلاحیه هـا و مـتمم هـا در بخـش سـلامت، و جـز در مـوارد خـاص، بـی نصیب مانـدن از همکاری بخشهای مرتبط و بخش خصوصی، تداخل وظایف، کمرنگ بودن سیاست جلـب مـشارکت هـای مردمـی، نامتعادل بودن حجم وظایف در مدیریت های گونـاگون  باعث شده است بسیاری از کارها به سبب عدم تناسب وظـایف با استعدادهای نیروی انسانی، در عمل تحقق نیابد. از آنجائیکه مأموریـت اصلی نظام بهداشتی، ارتقای سطح سـلامت و پاسـخ گفـتن بـه نیازهای مردم و جامعه در حوزه سلامت و بیماری اسـت. نیازهـا تحت تـأثیر شـرایط اقتـصادی، اجتمـاعی، سیاسـی و محیطـی، پیوسته تغییر مـیکننـد. نظـام هـای سـلامت، درگیـر در چنبـره مناسبات بوروکراتیک فرصت نمی یابنـد تـا بـه موقـع خـود را بـا الزام های برخاسته از این تغییر تطبیق دهند. ناگزیر میان نیازهای واقعی و نو و آنچه نظام سلامت به طور سنتی مـشغول آن اسـت فاصله می افتد. اصلاح نظـام سـلامت، فرصـتی بـرای شـناخت نیازهای نو، پرکردن این خلاء و تزریق توانهای لازم بـه نظـام سلامت است تا از پس مأموریت اصلی خـویش برآیـد . بـه ایـن دلیل جستجوی نظام سلامت «خوب» یا «بهتر» را باید کاری همیشگی دانست. حتی در کشورهایی که نظام جامع سلامت در آنها پیشینه ای یکصد ساله دارد طراحی نظـام بهتـر کـه بتوانـد تأمین مالی مؤثر، سازماندهی مناسب و ارایه خدمات برخـوردار از کیفیت را تضمین کند، کاری مستمر است .

گزارش سال ٢٠٠٠ ميلادي سازمان جهانی بهداشت هدف هـای نظـام سلامت را ارتقای سطح سلامت مردم و جامعه، پاسخ گفـتن بـه نیازهای غیرپزشکی مردم (مانند احترام گزاردن به مراجعه کننده، کاستن از طول مدت انتظار برای عمل هـای جراحـی، محرمانـه نگهداشتن اطلاعات بیماران) و توقع مـشارکت مـالی عادلانـه از مردم برای برخورداری از خدمات سلامت میداند. نظام سـلامت برای دست یافتن به این هدفها می بایست چهار کارکرد عمده به اجرا گذارد: تولیت (سیاسـتگـذاری، وضع مقررات مناسب، نظارت، برقراری نظام اطلاعات سلامت)، تولید منـابع (بـه ویـژه انسانی)، تأمین مالی (شیوه های جمع آوری درآمد، نحوه انباشت و مدیریت منابع و استفاده از این منابع برای خرید خدمات سلامت) و ارایه خدمات. به این ترتیب اصلاح نظام سلامت می بایست کـاری کنـد کـه کارکردهای یاد شـده تحقـق یابـد و راه بـرای دسـت یـافتن بـه هدفها هموار شود. اصلاح بخش سلامت دشوار و نیازمند زمان است. از این رو میبایست بر پایه عزم ملی همه مؤسسات و افراد که بـه عنوان مجموعه «دولت» شناخته میشـوند بـه نحـوی فعـال در طراحی و اجرای تغییرات، مشارکت ورزنـد و در برابـر آن متعهـد شوند به طوری  که تأمین و ارتقای سلامت جامعه که نقطـه عطف نظام سلامت است به دغدغه و تعهد «دولت» تبدیل شود.

همچنین بررســی رونــد شــاخصهای جمعیتــی کشــور نشــانگر آن اســت کــه بــه دلیــل کاهــش بــاروری و افزایــش امیــد زندگــی، نســبت جمعیــت ســالمند کشــور در آینــده افزایــش خواهــد یافــت و الزام  اصلاحاتی در نظام شبکه را می بایست ضروری نمود و نظــام شــبکه بــرای ارائــه بســته های خدماتــی بــه ســالمندان تقویـت شـود. شـاخصهای مـرگ و میـر کـودکان و مـادران بـاردار در طـی ٤ دهـه گذشـته کاهـش قابـل توجهـی داشـته اسـت؛ ولـی الزم اسـت در اسـتانهای کم برخـوردار بـه ارتقـای برنامـه عدالـت محـور کـه منجـر بـه سلامت مـادران و کـودکان میشـود، توجـه ویـژه ای گـردد.  در طـی دهه هـای اخیـر سـیمای اپیدمیولوژیـک کشـور تغییـرات زیـادی داشـته اسـت و بیماریهـای غیروا گیـر سـهم زیـادی از مرگهـا و ناتوانیهـا را بـه خـود اختصـاص داده اند، لـذا طراحـی مداخلات و بسـته های خدمـت بـا هـدف پیشـگیری و کنتـرل بیماریهـای غیر واگير و اختلالات روانـی و عوامـل خطـر آنهـا بایـد از اولویتهـای نظـام شـبکه باشـد.