روزنوشت
دکتر امیر صدری
مدیر روابط عمومی نظام پزشکی تهران بزرگ
درباره شکلگیری سازمانی عجیبوغریب به نام «طب مکمل»: شواهد شما کو؟
در همین آغاز بحث موضوعی را مطرح میکنم که توجه به آن راهگشاست: چیزی به نام طب سنتی و طب مدرن نداریم. طب مدرن یا چیزی که طب امروزی مینامند، درواقع پایههایش بر طب دیروز بنا شده است. بزرگان طب دیروز جهان مثل ابنسینا، جرجانی، رازی، هاروی، پاستور و کخ از این جهت نامآور بودند که از زمانه خود پیش بودند. علم آنان نتیجه تلاش و پژوهش و طرح فرضیه و بررسی این فرضیهها و بررسی و جمعآوری مستندات و مدارک و رسیدن به نتایج علمی بود. این دقیقا همان طب مبتنی بر شواهد است که اولین پایههای آن را بزرگانی مانند ابوعلیسینا، رازی و جرجانی در آزمایشگاهها و کالبدشکافیهای خود به آن رسیدهاند.
طب مبتنی بر شواهد بهسادگی به معنای آن است که هر اقدام تشخیصی و درمانی باید براساس مستندات و شواهد مورد بررسی قرار بگیرد و با دلایلی کافی تأیید یا رد شود.
مثال بسیار سادهای میزنیم تا بحث مشخص شود: مثلا مدعی هستیم نبات برای امراض گوارشی مفید است. طب مبتنی بر شواهد این فرضیه را رد نمیکند بلکه به بررسی آن میپردازد. در طب مبتنی بر شواهد ابتدا این فرضیه مطرح میشود که نبات ممکن است در درمان دردهای گوارشی مفید باشد. برای بررسی اثربخشی این ماده در درمان و ایمنبودن، آزمایشی طراحی میشود که در این آزمایش دو گروه در دو شاخه مختلف قرار میگیرد. در هر دو گروه افراد با مشکلات گوارشی یکسان قرار میگیرند. برای یک گروه نبات و برای گروه دیگر ماده بیضرر اما بدون فایده (موسوم به پلاسبو یا دارونما تجویز میشود) سپس براساس بررسی علائم بالینی و نتایج و یافتههای آزمایشگاهی و بالینی بررسی میشود تا مشخص شود که آیا مستندات و شواهد علمی باعث تأیید فرضیه میشود یا رد آن.
مطالعات علمی گسترده با مراحل بالینی برای مثال طراحی و ساخت واکسن برای بیماری کووید۱۹ حداقل شامل چهار مرحله است که مرحله اول آن بررسی آزمایشگاهی واکسن، مرحله دوم بررسی آن بر روی حیوانات آزمایشگاهی، مرحله سوم تأثیر آن در میان گروه اندکی از انسانها و مرحله چهارم بر جمعیت بیشتر که هم به تأثیرگذاری و هم به ایمنی آن میپردازند، است. تنها پس از گذر از همه این مراحل است که یک شیوه درمانی اثربخش و مطمئن معرفی میشود و سپس مطالعات دیگری روی ابعاد دیگر یا درخصوص تأیید یا رد همین درمان در نقاط مختلف جهان طراحی و اجرا میشود. مجموع شواهد و مستندات بهدستآمده از همین مطالعات و بررسیهاست که علم امروز و پزشکی متکی بر شواهد را رقم میزنند.
حالا راه برای مدعیان هرگونه طبی بسیار ساده است. از همه مدعیان دعوت به عمل میآوریم که اولا تلاش کنند تا در رشتههای مختلف علوم پزشکی حتما تحصیل کنند و معلومات بهروز داشته باشند. داشتن علم لازمه هر ادعایی است. مگر میشود یک مدعی در علم نجوم بگوید ستارهشناسی من از خواجه نصیرالدین طوسی پیروی میکنم و کاری ندارم که تلسکوپ هابل و سفینههای اعزامی به ماه و مریخ چه کشف کردهاند و ثانیا هر ادعا و فرضیهای را به همین شیوه و روش مبتنی بر عقل، علم، منطق، مستندات و شواهد ثابت کنند و بعد به کار بگیرند.
متأسفانه اکثریت مدعیان و طرفداران انواع شیوههای مندرآوردی سختشان است (یا برایشان صرف ندارد) که از شیوه متکی بر علم، آزمایش، عقل، منطق، پژوهش، یافتن و کشفکردن استفاده کنند. اینان انواع و اقسام دلایل را میآورند تا از این مسیر مطمئن و قابل بررسی و استناد عبور نکنند. اگر چیزی قابل اثبات باشد مطمئن باشید طب مبتنی بر شواهد پذیرای آن است؛ مطمئن باشید هیچ درمان طبیعی یا غیرطبیعیای نیست که نتایج مفیدی داشته باشد و طب متکی بر شواهد پذیرای آن نباشد.