وعده‌های بی‌سرانجام، رونمایی‌های پرسروصدا و بی‌نتیجه، اغراق در فتح‌الفتوحات کرونایی، بی‌ادبی و طلبکاربودن از مردمی که روزانه عزیزانشان را به خاطر زیاده‌خواهی‌ها و دروغ‌ها از دست می‌دهند، تنها بخشی از اتفاقاتی است که در یک‌سال‌و‌نیم گذشته مردم ایران تجربه کرده‌اند. در حالی سعید نمکی وزیر بهداشت ایران در تمامی سخنرانی‌های خود ایران را به‌عنوان یک الگو که تمام جهان از مهار کرونا در آن انگشت به دهان شده‌اند، نام می‌برد که حالا و در ورود ایران به پیک پنجم کرونا کمتر از یک درصد مردم واکسینه شده‌اند. بیش از شش ماه است که در روزهای مختلف شاهد رونمایی از انواع واکسن‌های کرونایی در کشور هستیم، در‌حالی‌که در جهان تنها پنج واکسن در‌حال تزریق است و حالا تعداد رونمایی‌ها در ایران به شش واکسن رسیده است. حالا مینو محرز، فوق‌تخصص عفونی و مسئول پروژه واکسن کووبرکت که پیش‌تر خودش واکسن برکت را تزریق کرده بود و از ساخت مشترک واکسن با کوبا خبر داده بود، با اظهار پشیمانی از ورود در پروژه ساخت واکسن در پاسخ به این سؤال که چرا وزارت بهداشت شروع به تزریق واکسن برکت نمی‌کند، به «شرق» می‌گوید: «ما تاکنون400 هزار دز واکسن برکت به وزارت بهداشت تحویل دادیم و بنا بود که روز پنجشنبه (دو روز پیش) هم 500 هزار دز تحویل دهیم. اما اینکه این واکسن‌ها چه شده و اصلا تزریق شده را خبر ندارم. حالا خبرها حاکی از آن است که به خاطر وضعیت بد واکسیناسیون در ایران مردم به ارمنستان می‌روند تا واکسن بزنند. وضعیت آن‌قدر بد است و وعده‌ها عملی نشده که مردم دیگر ما را باور ندارند. این طبیعی است که آنها به دنبال واکسیناسیون باشند و این کند پیش‌رفتن با جان مردم بازی می‌کند. مردم هیجان بازگشت به زندگی را دارند، می‌خواهند ماسک‌ها را بردارند و این حق طبیعی آنهاست. خواسته آنها غلط نیست و وقتی در کشور به این خواسته نمی‌رسند، طبیعی است که در جای دیگری به دنبال واکسیناسیون باشند». محرز در پاسخ به این سؤال که آیا خبر دارد مردم در ایران با پرداخت پول کلان واکسن فایزر تزریق می‌کنند، می‌گوید: «بله! و واقعا از این اخبار مغزم سوت می‌کشد. اگر فایزر در دمای مشخص نباشد، می‌تواند باعث مرگ شود. این دمای سرد برای آن است که واکسن پیش از ورود به سلول باز نشود و اگر این اتفاق بیفتد باعث مرگ تزریق‌کننده می‌شود».
او در پاسخ به این سؤال که اگر واکسن برکت مراحلش را به‌درستی طی کرده، چرا برای گرفتن تأییدیه سازمان بهداشت جهانی اقدام نمی‌کنید نیز می‌گوید: «تمام مراحل واکسن برکت کاملا کنترل شده است. این واکسن سه مرحله تکنیکال را گذرانده و نوبت دوم واکسن را هم حدود 20 هزار نفر تزریق کرده‌اند. مرحله سوم که تمام بشود در who رجیستر می‌شود. ما تمام مقالات را به وزارت بهداشت تحویل داده‌ایم و می‌توانیم از سازمان بهداشت جهانی جواب بگیریم. به خاطر وضعیت اورژانسی کرونا، استثنائا در مورد این واکسن بهداشت جهانی به این نتیجه رسید که بهترین راه برای کنترل بیماری این است که برای واکسن‌های تولیدشده مجوز اضطراری صادر کند».
او همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا همه گروه‌های تولیدکننده واکسن در کنار هم یک واکسن واحد تولید نکردند که به این شرایط کمدی نرسیم نیز گفت: «اینجا همه با هم لج هستند و مشکل دارند. این بدبختی ماست که همه می‌خواهند روی دست هم بلند شوند. واکسن برکت امکان تولید انبوه را دارد. کارخانه واکسن تازه تأسیس شده و کارخانه صنعتی هم در شرایطی است که برکت را یک‌ماهه به تولید انبوه برساند. این بدبختی ماست که همه می‌خواهند روی دست هم بالانس بزنند. این بداخلاقی‌ها خیلی بد است و حالا باید بگویم که متأسفم این مسئولیت را قبول کردم».
واکسن برکت کجاست؟
حسن جلیلی، مدیر طرح تولید واکسن «کووایران» در گفتوگو با «شرق» در پاسخ به این سؤال که 400 هزار دز واکسنی که به وزارت بهداشت تحویل داده‌شده کجاست، می‌گوید: «ما در ابتدا 420 هزار دز تحویل دادیم. مسئول تزریق واکسن وزارت بهداشت است و این سؤال را باید از آنها بپرسید». او در پاسخ به این سؤال که شما درباره اینکه واکسن کجاست از وزارتخانه سؤال نکردید، می‌گوید: «نه. شرکت تولیدکننده کالا را باید تحویل سفارش‌دهنده بدهد، اینکه چرا کالا توسط سفارش‌دهنده توزیع نمی‌شود، ربطی به تولیدکننده ندارد». جلیلی در پاسخ به واکنش خبرنگار «شرق» که این اتفاق برای آبروی شما هم خوب نیست و دیگر مردم اعتمادی به شما ندارند، می‌گوید: «ما دزهایی را که متعهد شدیم، تحویل داده‌ایم. به وزارت بهداشت و سازمان غذ‌اودارو بگویید آن را چه کرده‌اند؟ ما اصلا در این قضیه دخالت نمی‌کنیم».
اما دکتر شهنام عرشی معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت در گفتوگو با «شرق» درباره سرانجام واکسن‌های برکت تحویل داده‌شده به وزارت بهداشت می‌گوید: «زمانی که ما واکسن را تحویل می‌گیریم، وظایفمان آغاز می‌شود. آن مقدار از واکسن برکت که تحویل داده‌شده، تا روز دوشنبه 15 تیرماه، 350 هزار دز بوده است. حالا ممکن است کمی بالا و پایین باشد. ما از این مقدار نزدیک به 200 هزار دز را در دوسوم از استان‌ها توزیع کرده‌ایم و تزریق هم شروع شده است. اما طبق مصوبه ستاد ملی کرونا، پیش از انتخابات مقرر شد که عوامل و دست‌اندرکاران انتخابات در استان‌های مختلف واکسینه بشوند. 300-400 دز چیزی نیست که به چشم بیاید. مثلا می‌دانم هشت هزار دز از واکسن برکت در زنجان تزریق شده است. اینکه این واکسن تزریق نشده را تکذیب می‌کنم، تزریق شده و اتفاقا تا الان واکسن سالمی بوده و هیچ عارضه‌ای در آن وجود نداشته. تا الان ما هفت‌میلیون‌و 800 هزار دز واکسن تزریق کرده‌ایم و طبیعی است که این 200 هزار دز به چشم نیاید». او در پاسخ به این سؤال که از واکسن‌های خارجی چه خبر گفت: «روز پنجشنبه یک‌میلیون دز واکسن چینی به کشور وارد شد و ما واکسیناسیون گروه سنی جدید را آغاز می‌کنیم. درباره واکسن سبد کوواکس هم تا به دست ما نرسد و به انبار نیاید، نمی‌توانیم هیچ اظهارنظری بکنیم. قرار بود که در تیرماه کوواکس هم مقداری واکسن تحویل بدهد که اطلاعی ندارم تحویل شده یا نه».
روز پنجشنبه پس از پرس‌وجوی فراوان خبرنگاران درباره اینکه بالاخره واکسن‌های برکت که قرار بود به توزیع میلیونی برسند کجا هستند، مشخص شد یک‌میلیون‌و 200 هزار دز واکسن برکت از دست رفته است. رئیس مرکز ویروس‌شناسی کشور در تشریح جزئیات ماجرای ازدست‌رفتن یک‌میلیون‌و 200 هزار دُز واکسن برکت اظهار کرد: ممکن است در هنگام تقسیم مواد اولیه این واکسن‌ها در خط تولید صنعتی اشتباهی رخ داده باشد یا احتمال دارد پای اتفاقات دیگری به‌جز اشتباه در هنگام پرکردن ویال در تولید واکسن برکت رخ داده باشد ولی بازهم تولیدکنندگان واکسن برکت که قرار بود بعد از صدور مجوز مصرف اضطراری این واکسن، دو‌میلیون دُز از آن را به وزارت بهداشت تحویل دهند، اکنون باید پاسخ‌گو باشند که این دو میلیون دُز کجاست؟ حجت نیکی‌ملکی، مسئول روابط عمومی ستاد اجرائی فرمان امام (ره)، دراین‌باره گفته است یک‌میلیون‌و 200 هزار دُز واکسن برکت در هنگام ریختن آنها در ویال‌های مخصوص، دچار مشکل شده و از بین رفته‌اند. او تأکید کرده که این اتفاق بر اثر جدیدبودن خط تولید واکسن برکت رخ داده است».
مینو محرز در گفتوگو با «شرق»، خبر منتشرشده توسط رئیس مرکز ویروس‌شناسی را تکذیب می‌کند. محرز در تماس مجدد خبرنگار «شرق» دراین‌باره گفت: «این خبر دروغ است و اصلا چنین اتفاقی نیفتاده است. اینها همه‌اش حرف است. علت تأخیر در توزیع موادی بود که باید به واکسن اضافه می‌شد و به علت تحریم واکسن از دست رفته بود. حالا تحریم این مواد برداشته شده و به دست ما رسیده و به‌زودی تولید می‌شود. هیچ چیزی خراب نشده است».
حالا شما این وسط و در میان اظهارنظرهای مختلف پیدا کنید پرتقال‌فروش را!
مدیریت کلان وزارت بهداشت مقصر است
دکتر علی تاجرنیا، مشاور عالی رئیس کل و معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان نظام پزشکی، در گفتوگو با «شرق»، درباره ابهامات موجود درباره واکسن‌های در‌حال تولید در ایران توضیحاتی را ارائه کرد. او در پاسخ به سؤال که ایران به‌صورت هفتگی در‌حال رونمایی از واکسن است، تولید این واکسن‌ها از جهت علمی توجیه‌پذیر است، به «شرق» گفت: «در ابتدا باید بگویم این‌طور نیست که فقط پنج واکسن در جهان در‌حال تولید و تحقیق باشند. بالغ بر 120 شرکت و مجموعه در‌حال تحقیق و پژوهش درباره واکسن و واردشدنش به فاز تولید و صنعتی هستند. این پنج واکسن توانسته‌اند استانداردهای سازمان جهانی بهداشت را به‌نوعی پاس کنند و اصطلاحا مورد تأیید قرار بگیرند. این پنج واکسن تولیدشده در ایران هم جزء همان 120 واکسن در‌حال تولید در جهان هستند که مورد تأیید قرار نگرفته‌اند. در حوزه تحقیقات با توجه به اینکه بیس و اساس واکسن‌ها متفاوت است و بعضی از آنها MRNA از ویروس ضعیف‌شده شکل می‌گیرد، طبیعتا اساسشان هم متفاوت است و تحقیقات هم درباره آنها متفاوت است. این فی‌نفسه اشکالی ندارد. اما باید این تحقیقات صورت بگیرد؛ اما نهایتا زمانی که وارد تولید و صنعتی می‌شود، با توجه به بضاعت و شرایط کشور تولید می‌شود. طبیعی است اگر آن مراحل به شکل جدی انجام نشود، توجیه‌پذیر نیست که در کشورمان پنج نوع واکسن را تولید کنیم».
تاجرنیا در پاسخ به این سؤال که آیا می‌شود به واکسن‌های تولیدشده در کشور از نظر علمی استناد کرد نیز گفت: «اولا که اصل این کار را باید به فال نیک بگیریم که مجموعه‌های مختلفی در این حوزه کار تحقیقاتی می‌کنند. طبیعی است که ممکن است همه آنها نتوانند شرایط یک واکسن ایدئال را داشته باشند اما مهم این است که نهایتا واکسن‌ها تأییدیه گرفته و وارد فاز تولید شوند. اینکه سازمان بهداشت جهانی گفته اولین واکسن، بهترین واکسن است، طبیعتا منظور اولین واکسن مورد تأیید است نه هر واکسنی که تولید شود. این شعار بیشتر از این جهت است که واکسن‌زدن ترویج شود به‌جای اینکه اختلاف‌نظر داشته باشیم که کدام واکسن بهتر است. درباره واکسن‌های ایرانی واکسن برکت و مجموعه پاستور وارد ارزیابی فاز سوم شده‌اند اما بقیه واکسن‌ها عقب‌تر هستند. طبیعتا مهم است که نتایج در فاز سوم هم ادامه نتایج فازهای قبلی باشد، چون مواردی مشاهده شده که در فاز 3 شاهد بودیم نتایج متفاوتی نسبت به فاز 2 گرفته شده. امیدوار هستیم آنها هم بتوانند شرایط را دنبال کنند. دو نوع مجوز برای این واکسن‌ها به‌خاطر شرایط کرونا و اینکه نفس زدن این واکسن‌ها مفید است، مطرح می‌شود؛ به این صورت که هم who این کار را می‌کند و هم ممکن است به برخی مراجع در داخل کشور مجوز داده شود اما طبیعتا به‌طور‌کلی یک نوع تأییدشدن غیراورژانسی است که طبیعتا تعداد محدودی می‌توانند از این واکسن‌ها تأییدیه غیراورژانسی بگیرند. این‌طور هم نیست که واکسن‌های تولیدشده در داخل فقط فرمولشان درآمده باشد. دانشمندان ایرانی تحقیق می‌کنند و بررسی‌های جدی انجام داده‌اند و این فاز هم فاز چندین‌ماهه است. اگر قرار بود صرفا کشف فرمولی باشد، طبیعتا نیاز به این همه زمان نبود».
تاجرنیا همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا دلیل وضعیت فعلی را می‌شود زیاده‌خواهی مالی ابرشرکت‌های دارویی دانست که از قضا مدیرانشان در وزارت بهداشت مسئولیت دارند، گفت: «نمی‌توانم بگویم وضع فعلی نتیجه زیاده‌خواهی شرکت‌های دارویی است؛ اتفاقا به نظرم مشکلات مدیریتی کلان در مجموعه وزارت بهداشت این شرایط را به وجود آورده، این نگاهی که ما صرفا باید در داخل واکسن‌ها را تولید کنیم که در ابتدا هم این نگاه وجود داشت یا این حرف عوامانه که در توجیه اینکه چرا ما در فاز 3 کلینیکال‌ترایال مشارکت نکردیم که سهم بیشتری بگیریم و مسئولان به این شکل مطرح کنند ما نمی‌گذاریم واکسن روی ایرانی‌ها آزمایش شود کاملا عوام‌فریبانه و توجیه‌گر کارهای نسنجیده و مسائلی بود که به‌طور‌جدی و درست انجام نشد. اگر ما مثل کشورهایی مثل ترکیه و دوبی در فاز 3 مشارکت می‌کردیم، قطعا می‌توانستیم سهم مناسبی از تولیدات واکسن بگیریم و امروز اوضاع این‌طور نبود. بدون شک این نوع نگاه‌ها که به‌نوعی خالصانه در جهت تقویت بخش داخلی بوده یا عوام‌فریبانه در جهت توجیه کم‌کاری‌ها صورت‌گرفته باعث چنین مشکلاتی شده است. البته بدون شک منافع اقتصادی هم می‌تواند در این زمینه نقش مهمی ایفا کند».
تاجرنیا در ادامه در پاسخ به خبرنگار «شرق» که آیا امکان تولید یک واکسن استاندارد توسط شرکت‌های داخلی نبود نیز گفت: «از آن‌جایی که گونه‌های مختلفی از نوع واکسن وجود دارد و گروه‌های مختلف تحقیقاتی هستند که روی این انواع مختلف کار می‌کنند که فی‌نفسه اشکال ندارد، مهم این است که به نتیجه برسند و آنچه اثربخشی بیشتری دارد، تولید شود. در کشور ما متأسفانه هنوز در فاز تولید مشکل داریم. درصورتی‌که در رژیم گذشته ما هم در واکسن‌سازی پاستور و رازی تولید واکسن داشتیم اما متأسفانه بعد از انقلاب این جهت‌گیری‌ها تغییر کرد و به سمت کارهای تحقیقی پژوهشی رفتند و قابلیت ما در زمینه تولید واکسن کاهش پیدا کرد. با توجه به این محدودیت‌ها بهتر است آنچه در تحقیقات بهترین نتیجه را داده، به مرحله تولید برسانیم تا هم اطمینان‌بخشی در کشور ایجاد شود و هم سرعت عمل افزایش پیدا کند».
او در پایان نیز درباره تزریق فایزر در کشور گفت: «در مورد واکسن‌های فایزر موجود، شرکت تولیدکننده این برند از واکسن، بسته‌بندی‌های مناسبی در حد استانداردهای این واکسن انجام داده که اگر از درجه موردنظرشان پایین‌تر بیاید، زنگ هشدار می‌دهند. بنابراین این امکان وجود دارد که در جعبه‌های مخصوص در دمای استاندارد حفظ شود و قابل جابه‌جایی هم هست. اینکه الزاما اگر در گوشه‌و‌کناری در کشور در فضای بازار‌سیاه فروشی باشد و در شرایط درست نگهداری شده باشد یا نه نمی‌توان مطمئن بود، اما این قابلیت وجود دارد که با شرایط استاندارد واکسن فایزر وارد کشور شود».
نمک به زخم مردم نپاشید
در ماه‌های گذشته اظهارات بدون پشتوانه وزیر بهداشت و همچنین سخنگوی وزارتخانه کیانوش جهانپور بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. نمکی به‌هیچ‌عنوان حاضر نیست بپذیرد که از ابتدا اظهاراتش درباره واکسن اشتباه بوده و همچنان منتقدان را مقصر می‌داند. او در آخرین اظهارنظرهایش گفته که از امروز واکسیناسیون با قدرت آغاز می‌شود. قدرت فعلی آقای وزیر از رسیدن یک‌میلیون واکسن چینی ازسوی هلال‌احمر ناشی می‌شود و معلوم نیست برای بعد از آن چه نقشه‌ای دارند. فعلا که از تولید روزانه 50 میلیون دز واکسن سهم مردم مرگ‌ومیر و ورود به پیک پنجم است. مصطفی معین هم روز گذشته در کانال شخصی خود با انتقاد از وزیر بهداشت نوشت: «در این موج پنجم کرونا، ویروس جهش‌یافته دلتا (نوع هندی کرونا) حتی در مدت پنج تا ۱۰ ثانیه در فاصله نزدیک با افراد دیگر اگر بدون ماسک باشیم و حتی در هوای آزاد می‌تواند منتقل شود! اگر در خانواده‌ای فردی به ویروس آلوده و بیمار شود، خیلی سریع می‌تواند همه خانواده را مبتلا کند! افرادی که واکسینه شده‌اند، در برابر بیماری شدید توسط ویروس دلتا مصونیت دارند! و اینجاست که به عمق فاجعه غفلت و/ یا تعلل وزیر بهداشت در خرید سریع و انجام واکسیناسیون فوری و تراژدی جان‌باختن بسیاری از سرمایه‌های انسانی ارزشمند کشور، سرگردانی سالمندان دردمند و عموم ملت بی‌پناه در ازدحام صف‌های بی‌فرجام مراکز بهداشتی و تحقیر ملی برای زدن واکسن در ارمنستان، دوبی و ترکیه و...!؟ می‌توان پی برد! آیا سیستم نظارت، رسیدگی یا پاسخ‌گویی وجود دارد!؟ مسئولیت مدعی‌العموم در این میان چیست؟».
شرایط سیستانوبلوچستان با شیوع کرونای دلتا بحرانی است اما سعید نمکی روز دوشنبه گزارش‌های حاکی از وضعیت استان را سیاه‌نمایی رسانه‌ها عنوان کرده بود. او در این رابطه بیان کرده بود: «همین الان که عده‌ای در سیستانوبلوچستان بلوا می‌کنند، حداقل ۳۰۰ تا ۴۰۰ تخت خالی در سیستانوبلوچستان داریم و آنلاین می‌بینیم و رصد می‌کنیم. این بلواها و سیاه‌نمایی‌ها و فتنه‌انگیزی‌ها را اگر کنار بگذاریم، یک روز گردوخاک‌ها می‌خوابد و باران و لطافت، فضای واقعیت را نشان خواهد داد که چه بود و گروهی چه کردند». البته آقای وزیر بیراه نمی‌گویند، 300 تخت خالی اما بلااستفاده در استان سیستانوبلوچستان وجود دارد اما به گفته «علیرضا شهرکی»، مدیرکل مدیریت بحران و جانشین استاندار سیستانوبلوچستان در ستاد استانی مدیریت و مقابله با کرونا به دلیل نبودن نیروی درمانی این تخت‌ها بدون استفاده هستند. سخنانی که داغ دل مردم سیستانوبلوچستان را تازه‌تر کرد. عبدی ملک‌رئیسی، معلم و فعال اجتماعی در توییتی نوشت: «امروز صبح یک‌دفعه حال مادرم بد شد تمامی علائم کرونا را داشت سریع بردمش درمانگاه، دکتر گفت ببر سی‌تی‌اسکن بگیر، رفتم بیمارستان ایران گفتن ما امروز سیتی نمی‌گیریم این چندمین‌باره که بیمارستان مراجعه می‌کنم همین‌طوره، بیمارستان خاتم ایرانشهر اصلا دستگاه سیتی اسکنش خرابه مشکل داره کجایند مسئولینی که روزی یک واکسن داخلی رونمایی می‌کنند و با افتخار می‌گویند، ما آمادگی تأمین واکسن کشورهای دیگر را داریم. مسئولین ما در تأمین یک سرم عاجزند واکسن جای خود. امروز دکتر برای مادرم نسخه داد. بیش از ۱۲ داروخانه رفتم، اصلا سرم گیر نمی‌آید. دست به دست کنید برسد به دست وزیر بهداشت».
اظهارنظرهای گاه‌وبیگاه مسئولان درباره کرونا و واکسیناسیون مردم را از آنچه هستند ناامیدتر و عصبانی‌تر می‌کند. برای مثال هفته گذشته ابوالفضل ابوترابی، نماینده مجلس، با بیان اینکه اولویت امروز مردم جامعه واکسیناسیون نیست، در گفتوگو با ایسنا بیان کرده بود: «تجربه نشان داده است که واکسیناسیون در دنیا چندان تأثیری نداشته است و در روسیه و انگلستان که بیشتر جمعیت آنها واکسن کرونا دریافت کرده‌اند، هم‌اکنون از نظر کرونا و تعداد مبتلایان و فوتی‌ها وضعیت بدی دارند و حتی شرایط آنان از ایران هم بدتر و حادتر است. بنابراین اولویت امروز جامعه ما واکسیناسیون نیست، بلکه رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی و رعایت فاصله اجتماعی در اولویت است. مردم باید در دید و بازدیدها و دورهمی‌های خانوادگی و فامیلی تجدید‌نظر کنند و در محیط‌های بسته اجتماع نکنند».
در حالی به قول وزیر بهداشت جهان از کنترل کرونا در ایران انگشت به دهان مانده که انگلستان با 80 درصد واکسیناسیون اجازه برداشتن ماسک را صادر کرده است. البته نباید فراموش کرد که سویه دلتا در آسیا فراگیر شده، کره جنوبی و ژاپن شرایط مساعدی ندارند اما آنچه این روزها شرایط را برای مردم ایران پیچیده‌تر می‌کند، وعده‌های سر خرمن و توهین‌هایی است که از سنگر وزارتخانه به سمت مردم شلیک می‌شود. به نظر می‌رسد در ایران جان آدمیزاد ارزان است و مسئولان تنها با مجیزگویی می‌خواهند سند افتخاراتشان را کامل کنند.