چندی است که بحث بر سر موضوع طب سنتی باز هم اوج گرفته است. اقوال، نوشتار، افکار و حتی رفتارهای گوناگون و بعضا متضاد در سطح یک وزارتخانه واحد و یک مجموعه حرفه‌ای با عنوان جامعه پزشکی ملاحظه می‌شود.
وزیر محترم، سخنی می‌گوید و معاونِ محترمِ او کاملا به عکس نظر می‌دهد! وزیر از ادغام و اجرایی شدن طب سنتی در مجموعه‌های بهداشتی و درمانی دادِ سخن می‌راند و حتی در این زمینه طرح پایلوت (نمونه) افتتاح می‌کند، اما معاون تحقیقات و فناوری، انجمن های علمی گروه پزشکی و ... بیانیه و نامه بر علیه آن صادر می‌کنند و مردم و بیماران نیز، سرگردان‌تر از همیشه، ناظرانِ بی گناهِ این ماجرا هستند.
به راستی بالاخره چه کسی باید به اعتبار سنجیِ علمی و اخلاقیِ آموزه های مورد استفاده در طب سنتی بپردازد و در این زمینه نظر نهایی را بدهد، سره را از ناسره جدا کند، حدود و ثغورِ نفوذ و دامنه استفاده از آن را مشخص کند؟!
اینکه کدام گروه در این ماجرا چه می گوید و چرا می گوید، بحث این روزنوشت نیست چه اینکه بررسی کامل و علمی حوزه فوق الذکر، در حد تخصص علمی نویسنده نیز نمی باشد.
اما آنچه موجب گردید تا به نگارش این مقاله بپردازم، موضوعاتی است که در این زمینه کاملا مرتبط با حوزه اخلاق پزشکی و حرفه ای در سازمان نظام پزشکی است.
مواردی از جمله: ارایه خدمات استاندارد و با کیفیت، رعایت اولویت منافع بیماران، احترام به حق انتخاب دریافت کنندگان خدمات سلامت و بحث ارتباط با دیگر همکاران در جامعه پزشکی به صورت مستقیم با موضوع مطرح شده در زمینه رد یا تایید خدمات تشخیصی و درمانی در طب سنتی مرتبط هستند.
لذا می کوشم که در حد بضاعت و نیز فرصتِ این روزنوشت، به بررسی موضوع طب سنتی از دیدگاه اصول و مبانی فوق الاشاره بپردازم.
- ارایه خدمات استاندارد و با کیفیت:
بر اساس ماده 23 "راهنمای عمومی اخلاق حرفه ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران" که به تصویب شورای عالی سازمان نظام پزشکی و تایید شورای عالی اخلاق پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده و برای تمامی حرفه مندان و اعضای سازمان نظام پزشکی لازم الاجراء می باشد، ارائه‌ی هرگونه خدمت خارج از راهنماهاي مصوب باليني، مراجع علمي مورد تأیید و يا عرف تخصصي، تحت هر عنوان، و نيز ارجاع بیماران به افرادی که ادعای درمانگری با روش‌های غیر علمی می‌کنند و مراکز غيرمعتبر از سوی شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، ممنوع است. روشن است در صورتي که طي پژوهش‌هاي استاندارد، ايمني و مؤثر بودن هر ادعاي درماني به اثبات برسد، اين موارد بخشي از علم روز پزشکي به‌شمار خواهد آمد.
بدیهی است که بر اساس این ماده انجام هرگونه مداخله پزشکی و یا ارایه خدمات مربوطه در صورتی که به طور دقیق و از روش های مرسوم علمی به اثبات نرسیده باشد و در راهنماهای مصوب بالینی توسط مراجع علمی مورد تایید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی بررسی و تایید نشده باشد، امری غیر اخلاقی تلقی می گردد.
بنابراین لازم به نظر می رسد تا موافقین و مخالفین طب سنتی، شواهد و مستندات خود را در این زمینه به مرجعی که قانون مشخص کرده است ارائه نمایند تا پس از بررسی نسبت به علمی و اخلاقی بودنِ هر اقدام و یا خدمت مورد ادعا تصمیم گیری شود و ارایه خدمات استاندارد و با کیفیت به بیماران لحاظ و محقق گردد.
- رعایت اولویت منافع بیماران:
بر اساس ماده 25 "راهنمای عمومی اخلاق حرفه ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران" لازم است در پيشنهاد هر مداخله‌ی سلامت به بيماران (شامل همه‌ی اقدامات تشخيصي و درماني) منافع بيمار بر هر منفعت ديگري (از جمله منافعي که ممکن است با ناديده گرفتن منافع بيمار، نصيب خانواده يا نزديکان وي شود)، در اولويت قرار داده شود. در ماده 26 این راهنما حتی بر ترجیح منافع بیمار بر منافع جامعه نیز تاکید گردیده است.
لذا هرزمان به نظر برسد که منافع تک تکِ بیماران در اولویتی بعد از ملاحظات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... قرار می گیرد، نشانه نزدیک شدنِ حوزه بهداشت و درمان کشور به مقولات غیر اخلاقی و عدم رعایتِ دقیقِ حقوق گیرندگان خدمات پزشکی است.
- احترام به حق انتخاب دریافت کنندگان خدمات سلامت:
اگرچه ماده 60 از "راهنمای عمومی اخلاق حرفه ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران" اشعار می دارد که لازم است در ارائه‌ی خدمات سلامت به باورها، اعتقادات فردي و مذهبي بيماران احترام گذاشته شود لیکن در ماده 67 راهنمای مذکور وظیفه ای را برای شاغلان حِرَف پزشکی به صورت ذیل مشخص می سازد: شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، موظفند به حق بيماران در انتخاب آزادانه و آگاهانه‌ی روش درماني، احترام بگذارند. انتخاب بيماران در اين زمینه، به انتخاب از بين گزينه‌هايي محدود است که از لحاظ علمي و فني، منطقي و درست باشند. در هر حال، احترام به حق انتخاب بيماران به اين مفهوم نيست که اعضاي سازمان بايد به هر خواسته‌ی بيمار، عمل کنند؛ بلکه ناظر به حق انتخاب بيمار از میان گزينه‌هاي درست موجود است.
بنابراین از منظر اخلاق حرفه ای، در حوزه طب سنتی نیز همانند طب مدرن یا کلاسیک، تنها گزینه هایی را می توان به بیماران پیشنهاد نمود که اولا با پیشینه فرهنگی، اعتقادی، مذهبی، تاریخی و ملی بیماران متناسب است و ثانیا نمره قبولی را در آزمون های علمی و فنی دریافت نموده و در راهنماهای مصوب بالینی مورد تایید مراجع علمی به ویژه وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ذکر شده باشند.
- ارتباط با دیگر همکاران:
بر اساس ماده 102 "راهنمای عمومی اخلاق حرفه ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران" شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، مکلفند از هرگونه انتقاد غيرسازنده، تخطئه، توهين و تحقير دیگر حرفه‌مندان، در هر حال و به ويژه در حضور بيماران و همراهان آنان خودداري کنند. همچنین در ماده 104 راهنما نیز آمده است: آن دسته از اعضای سازمان که در سمت‌هاي مديريتي دولتي و غيردولتي و در سطوح مختلف، از جمله مسووليت‌هاي اجرايي، مسؤوليت فني، رياست و مديريت مؤسسات پزشکي، فعاليت مي‌کنند، موظفند با همه‌ی همکاران، به‌ويژه دیگر حرفه‌مندان زيردست يا تحت مديريت خود، با انصاف و عدالت رفتار کنند و به حقوق مادي و معنوي کارکنان تحت سرپرستي، احترام بگذارند.
بر همین اساس هرگاه بحث و بررسیِ یک موضوع کاملا علمی و نقد یک حوزه از طب به خارج از محیط های علمی کشیده شود و یا به موضوعِ نامه های سرگشاده و بیانیه ها و اخبار و مصاحبه ها در رسانه های گروهی و فضای مجازی تبدیل می گردد، شائبه خروج از انصاف، عدالت و در یک کلمه "اخلاق" در ارتباط با دیگر همکاران، برای طرفین دعوا مطرح خواهد بود.
بر اساس مطالب پیشگفت، پیشنهاد می گردد، مراجع معتبری همچون کمیسیون تخصصی مشورتی اخلاق پزشکیِ شورای عالی سازمان نظام پزشکی، کمیته ملی اخلاق بالینی، شورای عالی اخلاق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کمیته های ارزیابی صلاحیت های بالینی با ورود به اینگونه موضوعات، از رخداد برخی مواجهه های غیر اخلاقی در میان بخش ها و تخصص های گوناگون جامعه محترم پزشکی پیش گیری کنند تا از این رهگذر نهایتا منافع بیماران و حقوق گیرندگان خدمت حفظ گردد.