در هفته گذشته که بعلت بیماری در خانه بستری بودم زمان مناسبی بود برای فکر کردن بخصوص با درد! به یاد دارم در دهه 60 خورشیدی برای اولین بار یک موسسه نامعتبر بنام بیوگرافی کمبریج به مرحوم دکتر حسابی لقب مرد علمی سال در رشته فیزیک را اعطا نمود. در همان زمان دکتر محمد جواد اردشیر لاریجانی در ستونی در یکی از روزنامه های کثیر الانتشار مطلبی نوشتند که این القاب اعطایی علمی نیستند و واقعیت ندارد ونباید خود را با آن فریب دهیم. متاسفانه گوش شنوایی در آن دوره نبود. اگر نگاهی به مقالات علمی ایران در دهه 60 خورشیدی  بیندازیم  در می یابیم  به دلیل تاثیر جنگ تحمیلی چه از نظر کمیت و چه نظر کیفیت وضعیت مطلوبی نداشته ایم  و درست بعد از جنگ تحمیلی تعداد مقالات کل کشور که در ISI  نمایه شده بود فقط 165 مقاله بود. با این وجود در همان سالها تقریبا هر ماه یک نفر از ایران در رشته های مختلف علمی از طرف همان موسسه مرد علمی سال معرفی می شد و بعد از اعلام آن از اخبار صدا و سیما و آن هم بصورت پر طمطراق، بنر و ذبح گوسفند و مراسم جشن در آن دانشگاه و شهر گرفته می شد بطوریکه کم کم تعداد مردان علمی سال معرفی شده از ایران توسط این موسسه بیش تر از تعداد اعضای هیت علمی ایران می شد!

 بعد از اینکه در سال 1992 میلادی با بورس تحصیلی که در زمان وزارت دکتر رضا ملک زاده به من اعطا شد، عازم انگلستان شدم متوجه شدم که این موسسه اصلا محلی از اعراب ندارد و با گرفتن 150 پوند انگلستان در عرض یک ماه برای افراد متقاضی لوحی می فرستد که فرد را مرد علمی سال  در همان رشته ای که فرد متقاضی می خواهد،‌ معرفی می کند! البته موسسات دیگری  نیز کار مشابه انجام می دادند ( مانند Who is Who). بیاد دارم بعد از بازگشت از انگلستان دوست عالم من، جناب دکتر علی منتظری که ریاست وقت جهاد دانشگاهی را بعهده داشت و عضو حقوقی شورای انقلاب فرهنگی بود این مورد را در شورای انقلاب فرهنگی مطرح کردند و قرار شد که صدا و سیما دیگر این موارد کذب را منتشر ننماید که البته هیچ وقت به این توافق عمل نکرد.

متاسفانه اینگونه اتفاقات و خبری شدن این موارد، موجب بروز نوعی خود شیفتگی علمی در کشور ما شد و اخیرا  این موضوع در مواردی تشدید شده است. برای مثال استفاده از القاب پروفسور،پدر فلان بیماری در خاورمیانه و مانند اینها آزاردهنده می شود. جای تعجب است که مثلا افرادی که خود با سایت هایی مانند Scimago ویا H-Index و....  به ظاهر مخالف هستند برای معرفی خود از همان شاخص ها استفاده می کنند. خاطرم هست در دوران ریاست دکتر علی منتظری در جهاد دانشگاهی ما از نوشتن واژه دکتر قبل از اسم خودمان منع شده بودیم  که الان می فهم این کار یعنی اجتناب از خودشیفتگی و مدرک گرایی بود.  مثالی دیگر از این  مصادیق منجر به خود شیفتگی، در استفاده نابجای برخی افراد از واژه دانشمند یک درصد پراستناد  جهان  است که امروزه در رشته های مختلف بیداد می کند.

 باید توجه کنیم که پرهیز از خود شیفتگی بمعنای نادیده گرفتن توان علمی ایران و محققین و دانشمندان برجسته کشور نیست و این حقیقت که با منابع مالی ناچیز تحقیقات و در زیر سایه سنگین تحریم های خارجی و گاهی اوقات خود زنی های داخلی، طی دو سال گذشته کشور اول منطقه بر اساس تعداد مقاله و استنادات هستیم، ‌قابل کتمان نیست.  این خود شیفتگی علمی متاسفانه در بحران کرونا دوباره شعله ور شد و از همان هفته اول برخی افراد قول کشف دارو و واکسن در ظرف یک هفته تا یک ماه را دادند. اگر نگاهی به کتاب بودجه در سال گذشته داشته باشیم کل اعتبار پژوهش کشور در بخش علوم پزشکی در خوش بینانه ترین حالت 100 میلیون دلار است که اگر این عدد را برای 20 هزار عضو هیات علمی و تعداد کثیر دانشجو بخصوص در دوره های تحصیلات تکمیلی  در 70 دانشگاه و دانشکده  علوم پزشکی دولتی تقسیم کنیم این اعتبار حتی برای آموزش پژوهش هم ناچیز است چه برسد به کشف دارو و واکسن و حتی سرانه پژوهش  از سرانه آموزش و پرورش  برای ورزش دانش آموزان هم کمتر خواهد شد! باید متذکر شوم محققین ایرانی با تکیه بر دانشجویان برجسته ایرانی و روحیه از خود گذشتگی و توکل بخدا با استفاده از مهندسی معکوس و یا درست کردن دارو های بیوسمیلار و یا  Drug Repositioning کارهای برجسته ای انجام داده اند و مدیریت بهداشت و درمان کشور در همین بحران کرونا نشان داد که بخش بهداشت و درمان کشور از توانایی های بسیاری برخوردار است که وضعیت کشور را در منطقه شاخص نموده است . اما مجددا باید تاکید کنم هدف از نگارش این مکتوب پرهیز از توهم و خودشیفتگی در پژوهش است لذا در مطرح کردن صادرات کیت های PCR  ویا سرولوژی به بیست کشور دنیا (از جمله کره جنوبی!) و یا رونمایی از واکسن در مرداد ماه باید جدا اجتناب کنیم!