حس شنوایی و اهمیت آن در دوران کودکی و سالمندی

از لحظه های اول زندگی، رفتار صوتی نوزاد تحت تاثیر تجربه شنیداری قبل از تولد است. تجربه شنیداری پیش از تولد کودک منجر  به تشخیص زبان مادری از سایر زبان ها با ریتم متفاوت می شود که در چهار تا پنج ماهگی اتفاق می افتد.

تا هفت ماهگی کودک به توانمندی خاصی ناشی از تجربه شنیداری دست می یابد که پیدا کردن مرز بین کلمات را برای او امکان پذیر می سازد.

به این ترتیب حس شنوایی به عنوان مهمترین حس در فراگیری زبان و استفاده از آن نقش خود را در طول دوران رشد و تکامل کودک آغاز می کند.

نقش مهم دیگری که دستگاه شنوایی دارد درک فضایی است که با دستگاه بینایی تفاوت‌هایی دارد. دستگاه شنوایی بر خلاف بینایی قادر است در مورد تمام جهات صوت اطلاعات فضایی دریافت کند و این توانمندی تقریبا به طور کامل به شنوایی دو گوشی مربوط است. 

کاهش شنوایی یک ناتوانی پنهان است که افراد در هر گروه سنی از نوزادان تا بزرگسالان را درگیر می کند. آسیب شنوایی با هر درجه و شکلی قادر است تا ارتباط، عملکرد اجتماعی و امنیت فرد را به مخاطره اندازد. 

ارزیابی و مدیریت کاهش شنوایی به خصوص در نوزادان، کودکان و سالمندان می تواند چالش برانگیز باشد.

همچنین یکی از نقش های مهم حس شنوایی هنگام صحبت کردن، کنترل کردن گفتار است. نقش مهمی که باعث می شود ما خطاهای گفتاری خود را متوجه شویم.

کم شنوایی های دوران کودکی

شایع ترین  کم شنوایی در دوران کودکی، کم شنوایی انتقالی بر اثر مشکلات گوش میانی می باشد.البته در بعضی موارد هم کم شنوایی حسی عصبی دیده می شود.

شاخص های خطر زا برای کاهش شنوایی در نوزادان

1-  وجود بیماری یا شرایطی که موجب نگهداری نوزاد تا 48 ساعت یا بیشتر در NICU شود.

2-  دارا بودن ناهنجاری یا سایر علائم مرتبط با کم شنوایی. 

3-  سابقه خانوادگی کم شنوایی های پایدار دوران کودکی. 

4-  بدشکلی های جمجمه ای-صورتی که بر لاله و کانال گوش تأثیر می گذارند.

5-  عفونت های دوران بارداری مثل سایتومگالوویروس ،هرپس،توکسوپلاسموز و سرخجه.

غربالگری شنوایی

تمام نوزادان باید در بدو تولد ارزیابی شنوایی دریافت کنند اما در کودکانی که بیشتر در معرض خطر کم شنوایی هستند این مسئله اهمیت بیشتری دارد مانند نوزادانی که نارس به دنیا می آیند، وزن کم تولد یا زردی دارند، در NICU نگهداری شده اند، در ماه اول تولد بستری شده اند، عفونت های دوره ی بارداری وجود داشته است، کودک دچار کمبود اکسیژن شده است، از داروهای سمی استفاده کرده است، مشکلات جمجمه ای و اسکلتی دارد.... سالم بودن شنوایی در بدو تولد در این نوزادان کافی نیست و حداقل ارزیابی 1 ماهگی، 3 ماهگی و 6 ماهگی توصیه می شود.

زمان و تکرار ارزیابی های شنوایی برای هر کودک ممکن است متفاوت باشد. برخی کودکان فقط یک فاکتور کم شنوایی دارند، برخی چند فاکتور. برخی حاصل ازدواج فامیلی هستند، برخی در خانواده ای متولد شده اند که سابقه کم شنوایی دارند. برخی فاکتورهای خطر از برخی دیگر مهمترند. تشخیصآسیب شنوایی به عهده شنوایی شناس است. 

ارزیابی مناسب برای غربالگری شنوایی 

ثابت شده است که تلاشهای اولیه برای استفاده از تکنیکهای رفتاری در غربالگری شنوایی نوزادان بی فایده و پر خطاست. 

امروزه تست های فیزیولوژیک و الکتروفیزیولوژیک شنوایی، تنها روش قابل قبول برای غربالگری نوزادان است. 

نشان داده شده که هم ABR و هم OAE تکنیکهای مؤثر و کارآمدی برای غربالگری شنوایی نوزادان هستند.

اما نکته مهم این است که مداخله در آسیب شنوایی هرچه سریع تر پس از تشخیص آسیب شنوایی آغاز می‌شود چرا که:

💠 رشد و تکامل کودک تسهیل شود

💠 احتمال تاخیر رشدی به حداقل برسد

💠 توانایی خانواده برای تطابق با نیازهای کودک حاصل شود

آسیب شناس گفتاروزبان (گفتاردرمانگر)عضو اصلی تیم توانبخشی شنیداری در کودک است که از همان ابتدا پس از تشخیص آسیب شنوایی دست به کار می شود.

امروزه توانبخشی شنوایی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است و بخش مهمی از موفقیت آن به کیفیت کار تشخیصی شنوایی شناسی ارتباط دارد زیرا کالیبراسیون و تنظیم سمعک به اطلاعات کسب شده در آزمونهای تشخیصی شنوایی شناسی وابسته است و سپس برنامه های مداخله ای در شکل گیری مهارت های ارتباطی (گفتاروزبان) که توسط آسیب شناس گفتاروزبان ارائه می شود. 

مشکلات شنوایی در سالمندان

کم شنوایی در سالمندان می‌تواند در اثر فرآیند پیری، سرومن بیش از حد، در معرض نویز بودن، داروها، عفونت، صدمات وارده به دستگاه شنوائی یا ژنتیکی باشد.

با افزایش سن معمولا پیر گوشی یا کم شنوایی فرکانس بالا دیده می‌شود. این افراد در شنیدن محاورات روزمره بخصوص در محیط‌های پر سر و صدا مشکل دارند. شنوایی شناس برای تقویت توانایی‌های ارتباطی و کیفیت زندگی آنها، معمولا سمعک یا وسایل کمک شنوایی تجویز کرده و توانبخشی شنوایی انجام می‌دهد امروزه برنامه های توانبخشی شنیداری برای سالمندان طراحی و اجرا می شود که می تواند توسط شنوایی شناس و آسیب شناس گفتاروزبان قابل اجرا باشد که نقش این افراد با توجه به نوع برنامه انتخابی تعیین می شود. 

با افزایش سن برخی مهارت های شناختی مثل حافظه فعال، توانایی توجه به گوینده در محیط شلوغ و پر سروصدا و پردازش سریع اطلاعات می تواند دستخوش تغییرات شود. اگر افراد در سنین بالا مبتلا به آسیب شنوایی باشند و از سمعک استفاده نکنند طبق تحقیقات انجام شده این مهارت ها بیشتر دچار ضعف خواهد شد که در نهایت درک گفتار را تحت تاثیر قرار می دهد و این مورد معمولا علاوه بر مشکلاتی است که از نظر عملکرد اجتماعی و از بعد عاطفی رخ می دهد.

آلزایمر و کم شنوایی

قبل از تشخیص آلزایمر/فراموشی لازم است احتمال وجود کم شنوایی و اختلالات شنیداری بررسی شود. متاسفانه این مسئله کمتر مورد توجه بوده است. 

تشخیص آلزایمر حتی برای حرفه‌ای ترین متخصصین کار بسیار دشواری است. در سال 1996، پس از مرگ، یک بررسی جامع بر روی مغز بیمارانی انجام دادند که مبتلا به آلزایمر شناسایی شده بودند. این بررسی نشان داد 45 درصد موارد تشخیص به اشتباه صورت گرفته بود.

یکی از مواردی که در این تشخیص‌های نادرست سهیم است، عدم ارزیابی وضعیت شنوایی و اختلالات اضطرابی و افسردگی همراه با کم شنوایی است.

مهمترین آزمون‌های غربالگری آلزایمر/فراموشی مانند MMSE، بصورت کلامی اجرا می‌شوند که با فرض هنجار بودن حساسیت شنوایی محیطی و پردازش‌های شنوایی مرکزی تفسیر می‌گردد. 

توصیه می‌شود پیش از ارزیابی وضعیت فراموشی بیمار، حتما ارزیابی شنوایی توسط شنوایی شناس انجام شود. در واقع فرد دچار کم شنوایی باید ابتدا توانبخشی شنوایی دریافت کند تا بتوان ارزیابی معتبر و صحیحی از وضعیت شناختی او انجام داد.

مامک جولایی، کارشناس ارشد گفتاردرمانی، رییس شعبه البرز،انجمن علمی گفتاردرمانی ایران

با تشکر از همکاران شنوایی شناس: 

دکتر فرزانه ضمیری عبداللهی

طیبه کاظمیان