چندی پیش وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به روند رو به رشد تعداد مقالات چاپ شده علمی پژوهشی در سالهای اخیر گفت:
در حال حاضر با اقدامات گسترده علمی که در کشور صورت گرفته، ایران رتبه 16 تولید علم در جهان را کسب کرده است.
پیش از این نیز مسئولین طراز اول حکومتی و دولتی درخصوص تولید علم اظهارنظرهای مشابهی ارایه کرده‌اند.
اما سوالی که در اینجا مطرح است آن است که چرا این بهبود وضعیت را نه تنها در زندگی جاری بلکه در محیط‌های علمی دانشگاهی نیز حس نمی‌کنیم؟
واقعیت آن است که با تقلیل دادن موضوع تولید علم به چاپ مقالات علمی پژوهشی، معنای توسعه علمی را گم کرده، بار سنگین و کم فایده‌ای را بر دوش دانشجویان، اساتید، دانشگاه‌ها و مردم تحمیل کرده‌ایم.
از طرف دیگر جالب آن است که اگر نشانگرهای توسعه علمی را به درستی بررسی کنیم آنگاه متوجه خواهیم شد که ایران در حال حاضر از رتبه مناسبی در این خصوص برخوردار نیست.
فرض کنیم که علم را به آنچه که بشر از حس و تجربه به دست می‌آورد محدود کرده (Science) و آنگاه تولید علم را معادل تعداد مقالات بگیریم آنگاه موارد زیر چه نامی به خود می‌گیرند؟
اختراعات و اکتشافات (Patents)، هرگونه نوآوری (Innovation) که در جهت حل مشکلات منجر به تولید خدمت یا محصول جدیدی شده بدون آنکه اختراع باشد (همچون طراحی سیستمها، روشها، مدلسازی وسایل، تولید مواد و دارو، تدوین راهنماهای طبابت بالینی)، تألیف و نقد علمی کتاب و ...
از سوی دیگر باید توجه داشت که در طی سالهای اخیر تعداد دانشگاههای ما به بیش از 2500 عدد افزایش یافته، تعداد زیادی دانشجو در این مکانها پذیرفته شده، چاپ مقاله به عنوان یکی از شروط فارغ التحصیلی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و چاپ مقالات متعدد به عنوان یکی از معیارهای ارتقای مرتبه اساتید در نظر گرفته شده است.
همچنین دولت با حمایت هنگفت از راه اندازی مجلات علمی داخلی به این موضوع دامن زده، به طوری که در حال حاضر بیش از 1700 مجله زیر نظر وزارتخانه‌های علوم و بهداشت و درمان به چاپ می‌رسند.
علاوه بر این، با حمایت دولت مراکز تحقیقاتی، پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌های فراوانی در کشور تأسیس شده که شمارش آنها به راحتی امکان پذیر نمی‌باشد.
این واحدها اعتبارات زیادی را می‌بلعند و عمدتاً به کار تولید مقاله مشغول هستند.
همه اینها باعث شده تا انبوهی از مقالات بی‌کیفیت و یا باکیفیت پائین در مجلات علمی پژوهشی مختلف به چاپ برسند و بازار خرید و فروش پایان نامه و مقاله در کشور رونق یابد. در کنار آن متأسفانه در حال حاضر ایران رتبه اول تعداد مقالات برگشت خورده و باطل شده (retracted) را در دنیا داراست.
به راستی، چند درصد این مقالات تاکنون توانسته‌اند مرهمی بر زخمهای هموطنانمان باشند؟
از طرف دیگر باید توجه کنیم که مقید کردن توسعه علمی به تعداد مقالات عمدتاً مصرف داخلی داشته و مورد علاقه مسئولین بوده و بیشتر در کشور ما مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای ارزیابی سهم هر کشور در توسعه علمی بشری، شاخص‌های فراوانی تاکنون ابداع شده که هر کدام محاسن و معایبی دارند و شاید یکی از بهترین آنها شاخص دانش جهانی
(Global Knowledge Index)
باشد.
این شاخص که خود از 132 نشانگر جزئی‌تر تشکیل شده توسط برنامه توسعه سازمان ملل ارائه گردیده و عمدتاً وضعیت علمی مردم هر کشور را حول هفت محور زیر بررسی می‌کند:
آموزش و پرورش، تحصیلات دانشگاهی، آموزش فنی و حرفه‌ای، تحقیق و توسعه و نوآوری، اطلاعات و تکنولوژی، اقتصاد و فضای عمومی تسهیل کننده علمی.
جالب توجه است که بررسی کیفی مقالات علمی پژوهشی چاپ شده در هر کشور (و آن هم نه تعداد خام مقالات که برای تولید علم مورد استناد مسئولین قرار می گیرد)، فقط چند نشانگر از مجموعه این همه را شامل می شود.
بدین ترتیب رتبه ایران در حال حاضر 88 از میان 136 کشور بررسی شده می‌باشد.
همگی شنیده‌ایم که هندوها گاو را حیوانی مقدس دانسته، در منازل، معابد و همچنین میادین شهرها مجسمه آن را نصب می‌کنند.
خوردن گوشت گاو و استفاده از پوست آن را ممنوع می‌دانند.
گاوها در خیابان به طور آزادانه راه می‌روند، سبزی‌ها و میوه‌های مغازه‌ها را می‌خورند و ترافیک و راه‌بندان شدید ایجاد می‌کنند.
آیا شما شباهتی بین تولید علم در ایران و گاو مقدس هندوها نمی‌بینید؟